Gray: «Όταν οι Α' ΠΡΟΣΩΠΟ φιλόσοφοι μιλούν για ευτυχία»

Α' ΠΡΟΣΩΠΟ «Όταν οι φιλόσοφοι μιλούν για ευτυχία»: Σπάνια η φιλοσοφία ήταν ανοιχτή έρευνα. Τον Μεσαίωνα υπήρξε θεραπαινίδα της θεολογίας. Σήμερα είναι η πρακτική της διασάφησης των προκαταλήψεων που έχουν οι μεσοαστοί καθηγητές πανεπιστημίου. Στις πρώιμες μορφές της απέβλεπε στη διδαχή της ηρεμίας.

Μεταξύ των αρχαίων φιλοσόφων, οι επικούρειοι πίστευαν πως θα μπορούσαν να φτάσουν στην ευτυχία συγκρατώντας τις επιθυμίες τους. Σήμερα, ένα άτομο χαρακτηρίζεται επικούρειο όταν του αρέσει το καλό φαγητό και κρασί, και εν γένει απολαμβάνει τη ζωή. Οι αυθεντικοί επικούρειοι, ωστόσο, ήταν ασκητές που σκόπευαν να περιορίσουν τις επιθυμίες τους στο ελάχιστο. Έτρωγαν λιτά: ψωμί, τυρί και ελιές. Δεν αρνούνταν το σεξ, αρκεί να είχε ιατρικό σκοπό, ως μια θεραπεία κατά της ενόχλησης, και να μην εμπεριείχε πάθος ή αυτό που σήμερα θα αποκαλούσαμε ρομαντικό έρωτα, κάτι που θα διατάρασσε την πνευματική τους γαλήνη. Για τον ίδιο λόγο απέφευγαν κάθε μορφή φιλοδοξίας ή πολιτικής ενασχόλησης. Η απόσυρση στην ήρεμη απομόνωση ενός καλοφτιαγμένου κήπου θα τους διασφάλιζε από τον πόνο και την αγωνία και θα τους επέτρεπε να επιτύχουν την αταραξία.

 

Ο Επίκουρος υπόσχεται την απαλλαγή μόνο από τις οδύνες που πηγάζουν από εσφαλμένες πεποιθήσεις και υπερβολικές επιθυμίες.                

Ο Επίκουρος έχει κάποια κοινά στοιχεία με τον Βούδα. Αμφότεροι υπόσχονται την απαλλαγή από την οδύνη μέσω της εγκατάλειψης της επιθυμίας. Ωστόσο ο Βούδας είναι πιο ρεαλιστής, καθώς αναγνωρίζει πως αυτό είναι πλήρως εφικτό μόνο εάν βγει κανείς από τον κύκλο της γέννησης και του θανάτου – με άλλα λόγια, εάν πάψει να υπάρχει ως ξεχωριστό άτομο. Φωτισμένοι άνθρωποι ενδέχεται να βιώσουν μια κατάσταση μακαριότητας στη ζωή τους· ωστόσο, μπορούν να απελευθερωθούν από την οδύνη μόνο όταν δεν πρόκειται πλέον να ξαναγεννηθούν. Εάν αποδεχτείτε τον μύθο της μετενσάρκωσης, αυτή η ιστορία ίσως να έχει μια κάποια γοητεία.

Το επικούρειο όραμα είναι δυσκολότερο να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Για τον Επίκουρο και τους μαθητές του, το σύμπαν είναι ένα χάος ατόμων που αιωρούνται στο κενό. Θεοί μπορεί να υπάρχουν, αλλά δεν ενδιαφέρονται για εμάς. Στόχος των ανθρώπων είναι να απαλείψουν τις πηγές της οδύνης τους. Μέχρις εδώ, υπάρχει μεγάλη ομοιότητα με τον βουδισμό. Η διαφορά είναι ότι ο Επίκουρος υπόσχεται την απαλλαγή μόνο από τις οδύνες που πηγάζουν από εσφαλμένες πεποιθήσεις και υπερβολικές επιθυμίες. Ο θάνατος μπορεί να είναι ευμενώς δεκτός, όπως στην περίπτωση του ίδιου του Επίκουρου, που παρέμεινε χαρούμενος και συνέχισε να διδάσκει κατά τη διάρκεια της ασθένειάς του, ώς τον θάνατό του. Δεν είναι όμως σαφές τι έχει να πει ο Επίκουρος σε όσους υποφέρουν από διαρκή πείνα και εξουθένωση, από διώξεις ή φτώχεια.

Μπορεί κανείς να απολαύσει την επικούρεια απομόνωση μόνο εάν ζει σε χώρο και χρόνο που επιτρέπουν μια τέτοια πολυτέλεια και είναι αρκούντως τυχερός ώστε να μπορεί να την πληρώσει. Κάτι τέτοιο δεν υπήρξε ποτέ για τους περισσότερους ανθρώπους, ούτε και πρόκειται να υπάρξει. Όπου υπήρξαν τέτοια ησυχαστήρια, πρόσφεραν καταφύγιο σε λίγους, και έπειτα σαρώθηκαν από πολέμους και επαναστάσεις.

Ένας πιο θεμελιώδης περιορισμός της επικούρειας φιλοσοφίας είναι η πνευματική ένδεια της ζωής που προτείνει. Είναι μια νευρασθενική εκδοχή της ευτυχίας. Όπως συμβαίνει σε ένα θεραπευτήριο, δεν επιτρέπεται ο θόρυβος. Επικρατεί μόνο μια ήρεμη ακινησία. Έτσι όμως ακινητεί και η ζωή, οπότε χάνεται μεγάλο μέρος της χαράς της.

Ο Ισπανοαμερικανός φιλόσοφος Τζορτζ Σανταγιάνα αντιλήφθηκε αυτή την ένδεια όταν πραγματεύτηκε τον Ρωμαίο ποιητή και φιλόσοφο Λουκρήτιο, που παρουσίασε τη φιλοσοφική θεώρηση του Επίκουρου στο ποίημά του Για τη φύση των πραγμάτων: «Η ιδέα του Λουκρήτιου […] όσον αφορά τι αξίζει πραγματικά ή τι είναι εφικτό είναι πολύ πενιχρή: απελευθέρωση από την προκατάληψη, με τόση φυσική επιστήμη όση μπορεί να εξασφαλίσει την ελευθερία, τη φιλία και ευάριθμες λιτές και υγιεινές ζωικές ηδονές. Ούτε έρωτας, ούτε πατριωτισμός, ούτε άθλος, ούτε θρησκεία.»

Οι επικούρειοι απέβλεπαν στην ηρεμία περιορίζοντας τα αγαθά της ζωής σε τέτοιο σημείο ώστε (όπως φαντάζονταν εκείνοι οι σοφοί) τα λίγα που θα απέμεναν θα μπορούσαν να τα απολαμβάνουν σε όλες τις περιστάσεις. Οι στωικοί προσέγγιζαν τον ίδιο στόχο από διαφορετικό δρόμο. Ελέγχοντας τις σκέψεις τους, όπως πίστευαν, μπορούσαν να αποδέχονται οτιδήποτε τους συνέβαινε. Το σύμπαν το κυβερνούσε ο Λόγος, ο ορθός λόγος. Εάν κάποιος θεωρεί ένα γεγονός καταστροφικό, αυτό συμβαίνει επειδή δεν έχει καταλάβει πως αποτελεί τμήμα της συμπαντικής τάξης. Ο δρόμος προς την ηρεμία είναι η ταύτιση με αυτή την τάξη. Όταν την πετύχει κανείς, θα μπορεί να βρει την πληρότητα παίζοντας τον ρόλο του στη διάταξη των πραγμάτων.

 
Αιλουροειδής φιλοσοφία, John Gray, Μετάφραση Γιώργος Λαμπράκος εκδ.Οκτώ. Ο John Gray είναι ομότιμος καθηγητής ευρωπαϊκής σκέψης στο London School of Economics. Ριζοσπαστικός διανοητής, έχει γράψει εκτενώς για την παγκοσμιοποίηση, την παγκόσμια οικονομία και την πολιτική. Έχει γράψει περισσότερα από είκοσι βιβλία, μεταξύ των οποίων: το False Dawn (ελλ. έκδ. Απατηλή αυγή, Πόλις), Al Qaeda and What it Means to be Modern (ελλ. έκδ. Η Αλ Κάιντα και η νεωτερικότητα, Μεταίχμιο).

Φωτό: Edward Hopper, Morning Sun


Διαβάστε επίσης:
Αλεξάκης: «Μου έκαναν κάποτε δώρο λίγη βροχή»
Μπροντέ: Η μεγάλη μου σκέψη στη ζωή
Καστοριάδης: Το ζήτημα της αυτόνομης κοινωνίας

εμφάνιση σχολίων