Ο έρωτας και Α' ΠΡΟΣΩΠΟ ο πανικός της εγγύτητας

Α' ΠΡΟΣΩΠΟ Στον αρχαίο ελληνικό μύθο του Έρωτα και της Ψυχής, ο Έρωτας απαιτεί από την Ψυχή, να μη θελήσει ποτέ να γνωρίσει το πρόσωπό του. Της προσφέρει άφθονα υλικά αγαθά την ημέρα –ενώ εκείνος απουσιάζει- και την νύχτα συναντιούνται ερωτικά μόνο μες το σκοτάδι. Ο γάμος τους δίνει πολλή ευτυχία στην Ψυχή, ώσπου αρχίζει η δυσπιστία, η περιέργεια και ο φόβος. Αθετεί την υπόσχεσή της και μ’ ενα λυχνάρι πηγαίνει μέσα στη νύχτα να τον γνωρίσει, να δει την όψη του έστω για μια στιγμή, κρατώντας όμως μαχαίρι δια παν ενδεχόμενον. Στη συνέχεια, καθώς αντικρίζει το κάλλος της μορφής του, το χέρι της τρέμει από ευτυχία και μια σταγόνα λάδι ξυπνά τον Έρωτα, ο οποίος θυμωμένος την εγκαταλείπει.

Στο μύθο ο άνδρας –Έρωτας δεν επιθυμεί να αποκαλυφθεί στην γυναίκα-Ψυχή. Υποστηρίζει το μυστήριο, τη μυστικότητα, το δέος. Η σχέση είναι άνιση, καθώς η γυναίκα ευρίσκεται σε υποδεέστερη θέση. Ευάλωτος ο άνδρας στην κοντινότητα, σύμφωνα με τον μύθο, δεν επιθυμεί να τον γνωρίσει η γυναίκα. Φοβάται ότι χάνει την δύναμή του αν μοιραστεί τα συναισθήματα και τις σκέψεις του. Οδηγεί την σύντροφό του να υιοθετήσει έμμεσους τρόπους επικοινωνίας, αφού απαγορεύει το μοίρασμα και την διαφάνεια.

Πόσο σημαντικό είναι το να μπορεί να καλλιεργείται η ειλικρίνεια, που ενώ θα προσεγγίζει την αποκάλυψη του μυστηρίου του άλλου, θα διατηρεί το δέος και τον σεβασμό στα μοναδικά πρόσωπα, το δέος απέναντι στο μυστήριο του έρωτα! Ο αρχαίος μύθος συνειρμικά φέρνει στο νου τις οδηγίες που υπήρχαν στα παλαιά εγχειρίδια για τον γάμο: προτεινόταν στη γυναίκα να εκφράζει την επιθυμία της – αν υπήρχε- χωρίς να εκτίθεται και χωρίς να φέρνει τον άνδρα της σε δύσκολη θέση.

Είναι δυνατόν να προσεγγίσουμε τον έρωτα με άνιση θέση των συντρόφων, με άνιση ικανοποίηση, με διαφορετικές προσδοκίες και με κρυφές σκέψεις; Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι σε διαφορετικές εποχές ο έρωτας τραυματίζεται με διαφορετικό τρόπο. Αξίζει να επισημάνουμε ότι το ένα τραύμα οδηγεί στο άλλο. Πχ. Η υποτίμηση της γυναίκας οδήγησε στον ακραίο φεμινισμό.

Φέρουμε στη ψυχή και στο σώμα της σχέσης τα τραύματα από το συντηρητισμό. Η περιφρόνηση του υλικού στοιχείου εκ μέρους του πουριτανισμού και η συνεπαγόμενη υποτίμηση του σώματος, καθώς και η υποτίμηση της γυναίκας μοιραία οδήγησαν στην υποτίμηση του έρωτα. Σύμφωνα με τον Σούμπαρτ, όποιος θεωρεί ότι ο έρωτας τον αποσπά από τον Θεό υποτιμά τον έρωτα, γιατί τον συγχέει με βουλημική παρόρμηση, που μεταχειρίζεται το ποθούμενο ως πράγμα, επιδιώκοντας μόνο το εφήμερο. Εκείνος που διακατέχεται από αηδία για τα εγκόσμια βλέπει μόνο τον στερημένο από τον Θεό κόσμο, από τον οποίο λαχταρά να φύγει. Περιφρονεί κατά κύριο λόγο τη λίμπιντο, ως αστείρευτη πηγή ανανέωσης της ύπαρξης, ύστερα το σώμα ως έδρα της λίμπιντο και τέλος τη γυναίκα ως ακαταπόνητο θεματοφύλακα της ζωής, ως πειρασμό που παρασύρει στη ζωή.

Ο πανικός της εγγύτητας υπάρχει και καλούμαστε να τον αναγνωρίσουμε.    

Φέρουμε όμως και τα τραύματα του φιλελευθερισμού. Η υποβάθμιση της σεξουαλικότητας σε ευτελές εμπόρευμα ευρείας κατανάλωσης, την στέρησε από κάθε εσωτερική αναγκαιότητα. Η αλλοτρίωση, η αποπροσωποποίηση, η αναζήτηση μιας ευχαρίστησης χωρίς δέσμευση, χωρίς αγάπη, δηλαδή χωρίς πρόσωπο είναι οι οδυνηρές συνέπειες. Κι ο έρωτας εκδικείται, καθώς αμφισβητήσαμε την πνευματική του διάσταση.

Μέσα στη μέθη της ελευθερίας από ενοχές και περιορισμούς, οι σύντροφοι βιάζονται να γκρεμίσουν τα τείχη της μοναξιάς και να απολαύσουν τον έρωτα. Έχει προ πολλού καταρριφθεί η παραδοσιακή προτροπή: «τηρείτε τας αποστάσεις». Η απόσταση έχει πλέον κερδηθεί αλλά έχει κερδηθεί με βία και τότε οδηγεί πολύ συχνά στον κορεσμό και στην απάθεια.

Στη Ν. Υόρκη, Κυριακή πρωί κυκλοφορούν κάποιες νέες γυναίκες με ψηλά τακούνια και μαύρο αμπιγέ φόρεμα. Μοιάζουν παράταιρες καθώς η ώρα δεν ενδείκνυται για τέτοιου είδους περιβολή. Όμως οι άλλοι γνωρίζουν, ότι το προηγούμενο βράδυ μετά από μια έξοδο Σαββάτου και άφθονο αλκοόλ κατέληξαν σε μια σεξουαλική περιπέτεια της μιας νύχτας γι’ αυτό τις πλησιάζουν και ψιθυρίζουν ειρωνικά, με φθόνο και περιφρόνηση: walk of shame! Όταν ο έρωτας πληγώνεται τότε το τραύμα το υφίσταται κυρίως η γυναίκα.

Βεβαίως το ίδιο το σύστημα των πολυεθνικών που απαγορεύει στους εργαζόμενους να δημιουργούν σχέσεις στο χώρο εργασίας που απαιτεί την πλήρη δέσμευσή τους, που δεν αφήνει περιθώρια συντροφικής σχέσης, οδηγεί στο walk of shame και αργότερα στην αναζήτηση ενός συζύγου μέσω blogs, στο διαδίκτυο. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό νέων ανθρώπων στην Αμερική καταφεύγει σε ειδικά blogs στο διαδίκτυο όπου του ζητούνται να καταθέσει συγκεκριμένα λεπτομερή στοιχεία για τον εαυτό του, απόλυτα αξιόπιστα – διώκεται σε περίπτωση που θα παραπλανήσει – καθώς και στοιχεία που επιθυμεί να έχει ο σύντροφος. Το ταίριασμα αφήνεται στον υπολογιστή.

Στην Ιατρική μαθαίνουμε ότι τραύμα είναι η λύση της συνέχειας του ιστού. Τι άλλο είναι αυτή η εικόνα του walk of shame αφ’ ενός και της αναζήτησης συντρόφου μέσω διαδικτύου αφ’ ετέρου, παρά ένα τραύμα, μια λύση συνέχειας του έρωτα; Η λύση συνέχειας παραπέμπει στην ψυχολογική έννοια του κατακερματισμού, δηλαδή της ασυνέχειας των βιωμάτων, τότε που δεν ξεδιπλώνεται η μία φάση ζωής μέσα απ’ την άλλη, δεν αξιοποιείται η ιστορία και επαναλαμβάνονται τα λάθη. Η χρησιμοποίηση των άλλων με καταναλωτικό τρόπο και η εγκατάλειψη του εαυτού να χρησιμοποιηθεί από τους άλλους πληγώνει τον έρωτα και οδηγεί σε κατακερματισμένες ζωές που αδυνατούν να εμπεριέξουν τη συνέχεια και την ολοκλήρωση της ύπαρξης.

Μήπως στην κοντινότητα η έκθεση του καθενός δεν γίνεται μόνο τρωτότητα, αλλά ευκαιρία για ίαση;  

Πληγώνουμε τον έρωτα όταν τον στερούμε από το μεγαλείο της ολότητάς του. Όταν οι άνθρωποι συναντιούνται στην κάλυψη της ανάγκης συναντιούνται με όρους στέρησης. Η σεξουαλική επαφή συνεπάγεται τρωτότητα – αφού δεν αφορά ολόκληρη την ύπαρξη – και οδηγεί στην απελπισμένη κίνηση διάσωσης του εαυτού, καθώς ο προσωρινός κορεσμός της ανάγκης χωρίς πρόσωπο καταλήγει σε αφόρητη μοναξιά. Αργότερα η αφόρητη μοναξιά θα οδηγήσει στην απελπισμένη αναζήτηση νέου σεξουαλικού παρτενέρ: ένας επώδυνος κύκλος τραυματισμού και απαξίωσης του έρωτα.

Αντίθετη με την ανάγκη, είναι η έννοια της επιθυμίας: η ικανότητα να καταδυθούμε στα μύχια του εαυτού μας, η προσδοκία να αλλάξουμε το μέλλον, η εκκίνηση βάσει της οποίας προσανατολιζόμαστε στη ζωή. Η επιθυμία εμπεριέχει νόημα ζωής και δημιουργικότητα, είναι η κατ’ εξοχήν ανθρώπινη ενέργεια.

Το ζευγάρι κινδυνεύει να πληγώνεται όταν δεν διαφυλάσσει την ιερότητα της επιθυμίας. Συχνά η επιθυμία ματαιώνεται καθώς δεν είναι πάντοτε δυνατόν να συντονίζεται το timing των συντρόφων. Εκείνος που εκφράζει επιθυμία απαιτώντας την άμεση ικανοποίησή της, καθίσταται ευάλωτος και ταυτόχρονα ενοχοποιεί τον άλλο. Τότε η επιθυμία εκπίπτει σε βασανιστική ανάγκη καθώς δεν σέβεται την άρνηση του άλλου, πιέζει, απειλεί, εκλιπαρεί, εκβιάζει, δεν αντέχει την προσμονή. Η επιθυμία αντέχει στη ματαίωση, διατηρεί άσβεστη τη φλόγα της ζωής, σέβεται την ελευθερία και την διαφορετικότητα του άλλου.

Τραυματίζεται ο έρωτας όταν οι σύντροφοι αδυνατούν να εμπεριέξουν την διαφορετικότητα του άλλου και καταλήγουν σε παράλληλες ζωές με κρυφές, μοναχικές σκέψεις                          

Η επιθυμία για πλήρη ένωση με τον άλλο στηρίζεται στα κοινά σημεία του ζευγαριού, όλος ο πλούτος διευρύνεται με την διαφορετικότητα. Είναι απαιτητική διεργασία να αξιοποιείται η διαφορετικότητα, να μεταβολίζεται και να αποτελεί πρόκληση ανάπτυξης καθώς η αλληλεπίδραση ανοίγει συνεχώς καινούριες οδούς. Η αξιοποίηση της διαφορετικότητας οδηγεί στην αρμονία της σχέσης, στην αρμονία της ύπαρξης.

Τραυματίζεται ο έρωτας όταν οι σύντροφοι αδυνατούν να εμπεριέξουν την διαφορετικότητα του άλλου και καταλήγουν στην ισοπέδωση ή σε παράλληλες ζωές με κρυφές, μοναχικές σκέψεις. Εύκολη παγίδα η αναζήτηση της ψευδαίσθησης ενός συντρόφου που θα ακολουθεί άνευ όρων.

Η παραίτηση από το άθλημα της αγαπητικής σχέσης που απαιτεί διεύρυνση του μυαλού και της καρδιάς, οδηγεί στην ανάγκη διαφυγής από τον πραγματικό εαυτό και στην αναζήτηση ενός φανταστικού άλλου – αλλά πόσο αντέχει να ξεγελιέται η ψυχή; Αποκορύφωμα αυτής της τάσης είναι η καταφυγή στην εικονική πραγματικότητα: στην ταινία “Her” ο πρωταγωνιστής βασανισμένος μετά τον χωρισμό του, βρίσκει ενδιαφέρον σε ένα νέο λειτουργικό σύστημα τεχνητής νοημοσύνης. Οι κατασκευαστές υπόσχονται, πως αυτό το νέο προϊόν θα ξετυλίγει μία εντελώς διαφορετική προσωπικότητα ανάλογα με τον εκάστοτε αγοραστή. Κάπως έτσι ο πρωταγωνιστής συναντά την Σαμάνθα, μια ψηφιακή προσωπικότητα με ευαισθησία και χιούμορ. Στην ταινία ο πρωταγωνιστής ερωτεύεται την φωνή του υπολογιστή, την απόλυτη συμμόρφωση ενός άλλου, ας είναι και ανύπαρκτος, στις δικές του ανάγκες. Διαβάζοντας μία κριτική για την ταινία “Her”.

«Ο άνθρωπος πάντα επιζητεί τον έρωτα για τη φλόγα της γέννησής του, για την ηδονή της ανάπτυξής του, για τη διαφωτιστική γαλήνη της κορύφωσής του, για την ψυχοφθόρα αγωνία της επικείμενης φθοράς του, για τον αβάσταχτο πόνο του τέλους, για την γλυκόπικρη μελαγχολία της ανάμνησης και την αναζωογονητική προσμονή του επόμενου».

Ο πανικός της εγγύτητας υπάρχει και καλούμαστε να τον αναγνωρίσουμε. Σύμφωνα με τους αρχαίους ‘’παν ανόμοιον απτόμενον, προκαλεί πόνο’’. Ελλοχεύει ο φόβος ότι η κοντινότητα θα αποκαλύψει την απαξία μας- είμαστε ποτέ άξιοι να αγαπηθούμε; Φόβος ότι ο άλλος θα μας απογοητεύσει, φόβος ότι η σχέση δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις επιθυμίες και στα όνειρά μας. Φόβος ότι όταν φανερώνεται η επιθυμία μας, γινόμαστε ευάλωτοι απέναντι στο σύντροφο καθώς αποκτά πρόσβαση στο μυστικό ιερό της ψυχής μας.

Μας πληγώνει το γεγονός ότι στην ερωτική σχέση η κοντινότητα αποκαλύπτει τις εξωπραγματικές προσδοκίες μας, τις ματαιώνει, καθώς έρχονται στο φως της πραγματικότητας. Το κενό της ύπαρξης που δημιουργείται από την έλλειψη νοήματος προσπαθεί να καλυφθεί από εξωπραγματικές προσδοκίες και φαντασιώσεις: ο άλλος είναι τέλειος, ο άλλος με αγαπά άνευ όρων, οι επιθυμίες μου θα έχουν προτεραιότητα, ανέφελη θα είναι η σχέση μας, απόλυτα εναρμονισμένη η ζωή μας.

Ονόμασαν τον έρωτα ∙ επιθυμία της ομορφιάς…                                            

Στην ερωτική σχέση, το προσωπικό υπαρξιακό κενό αποκαλύπτεται τρομακτικό, κι αυτό προκαλεί αφόρητο πόνο. Μήπως όμως η κοντινότητα αποκαλύψει τελικά και προσωπικές δυνατότητες; Μήπως στην κοντινότητα η έκθεση του καθενός δεν γίνεται μόνο τρωτότητα, αλλά ευκαιρία για ίαση;

Θα ήθελα στη συνέχεια να κάνω μία νύξη από την πλευρά της κλινικής εμπειρίας για την σαδομαζοχιστική σχέση. Πρόκειται για ένα εξαρτητικό παιγνίδι πόνου και ευχαρίστησης όπου το θύμα έχει την ισχύ. Υπάρχει μια συνεχής αλληλοκατηγορία για το πόσο ο άλλος τους πληγώνει. Οι σύντροφοι δεν αγαπούν, επιθυμούν ο άλλος να τους αγαπήσει.

Ο πραγματικός άλλος είναι απωθητικός σημασία έχει ποιος θα εξουσιάζει. Χρειάζονται θεατές και για να προβάλλουν τον έρωτά τους και για συμμάχους στη διαμάχη. Δύσκολη η θέση των παιδιών όταν οι γονείς σχετίζονται με σαδομαζοχιστικό τρόπο. Επιδιώκουν την καταστροφή. Παλιές ανάγκες ανικανοποίητες, έρχονται στην επιφάνεια. Ο σύντροφος νιώθει ζωντανός όταν επιτρέπει ή καλύτερα ωθεί τον άλλο να τον πληγώνει. Ο άλλος γίνεται σημαντικός μέχρι να αποκτηθεί. Όταν κατακτηθεί δεν έχει αξία, όπως δεν έχει και ο εαυτός του. Μόνο η προδοσία επαναφέρει την αρχική ορμή και την ψευδαίσθηση του έρωτα.
Πληγώνουμε τον έρωτα αλλά εκείνος επιμένει να αποτελεί την μεγαλύτερη πρόκληση για υπέρβαση των ορίων του εαυτού, για ανακάλυψη νέων εμπειριών που θα διευρύνουν το νόημα της ύπαρξης.

Εν μέρει γνωρίζουμε, μέσα από κάτοπτρα βλέπουμε, ποτέ την ομορφιά δεν θα την προσεγγίσουμε ολάκερη. Έρχεται όμως η στιγμή που ο έρωτας παραμερίζει το πέπλο και η ψυχή πλημυρίζει από θάμβος κι αυτή η γνώση μας καίει και διατηρεί άσβεστη την επιθυμία μας. Ψηλαφούμε την ευεργεσία του έρωτα μετέωροι ανάμεσα στην επιθυμία του απόλυτου που απαιτεί η ψυχή μας και στην πραγματικότητα της φθοράς, την πραγματικότητα των συνεχών καθημερινών απωλειών, της συνεχούς γεύσης του θανάτου.

Αν αρνηθούμε την επιθυμία για το απόλυτο προδίδουμε τον εαυτό μας. Αν αρνηθούμε την ανθρώπινη ατέλεια δεν θα μπορέσουμε να προσεγγίσουμε τη ζωή.

Η επιθυμία της απόλυτης ένωσης αναμετριέται με την επιθυμία του υπέρτατου αγαθού της ελευθερίας. Η πρώτη ανάγνωση τις βρίσκει αντιφατικές. Εν τέλει ο έρωτας παρέχει την πολυπόθητη ελευθερία, καθώς καλύπτει και ολοκληρώνει τις βαθύτερες προσωπικές επιθυμίες κι επομένως προστατεύει από την ανάγκη. Μήπως η ελευθερία δεν είναι με κάποιο τρόπο υπέρβαση της ανάγκης; Ονόμασαν τον έρωτα ∙ επιθυμία της ομορφιάς. Και τι άλλο είναι η ομορφιά, παρά μια υπόσχεση ευτυχίας;
Αναζητούμε την ομορφιά που υπερβαίνει την ματαιότητα του εφήμερου. Αναζητούμε την ομορφιά που αναδεικνύει την πνευματικότητα των υλικών πραγμάτων, που ενώνει σώμα και ψυχή.

Απαραίτητη προϋπόθεση, η ύπαρξη του ερωτικού ανθρώπου που καταφάσκει τη ζωή συνεχώς, με κάθε τρόπο. Στον αρχαίο ελληνικό μύθο η ψυχή καταφέρνει τελικά να μετακινηθεί από την παθητικότητα στην θηλυκότητα και να σταθεί στο πλευρό του άνδρα καθώς κερδίζει ξανά τον έρωτα και εκείνος της χαρίζει την αθανασία. Η Ψυχή απελπισμένη καταφεύγει στην μητέρα του Έρωτα Αφροδίτη, ζητώντας βοήθεια για να ξανακερδίσει τον άντρα της. Εκείνη της αναθέτει δύσκολους άθλους, τους οποίους καταφέρνει να φέρει εις πέρας με εντελώς ιδιαίτερο γυναικείο τρόπο. Η Ψυχή, μετακινούμενη από την παθητικότητα στην ανακάλυψη της θηλυκότητας, στέκεται τελικά στο πλευρό του άντρα, καθώς ο Έρωτας όχι απλώς επιστρέφει, αλλά την ανεβάζει μαζί του στο βασίλειο των Θεών και την κάνει αθάνατη.


Συνέδριο ”Το τραύμα” , Ρόδος, Οκτώβριος 2014, Ελένη Καραγιάννη


Διαβάστε επίσης:
«Ο έρωτας είναι ο μοναδικός τρόπος σωτηρίας που γνωρίζουμε»
Μπαντιού: Έρωτας, αυτή η εμπιστοσύνη στο τυχαίο
ΕΡΕΥΝΑ: Ποιες σχέσεις διαρκούν
Δεν θέλω σχέση, Θέλω μια ερωτική ιστορία


 

εμφάνιση σχολίων