Παράδειγμα 2. «Λιμός, υποσιτισμός και θάνατος απειλούν 6,5 εκατομμύρια παιδιά στις φτωχές και άνυδρες περιοχές της Σομαλίας, της Αιθιοπίας και της Κένυας, σύμφωνα με την οργάνωση Save the Children. Σύμφωνα με τη φιλανθρωπική οργάνωση στο Κέρας της Αφρικής, 15 εκατομμύρια άνθρωποι είναι σε απόγνωση λόγω των αλλεπάλληλων περιόδων ανομβρίας, ενώ οι ανοιξιάτικες βροχές προβλέπεται ότι θα είναι λιγοστές. Σομαλία, Αιθιοπία και Κένυα χρειάζονται άμεση βοήθεια, τονίζεται, διότι τα ζώα τους πεθαίνουν και παρατηρείται έλλειψη νερού».
Ποιό από τα δύο παραδείγματα είναι πιο δυνατό συναισθηματικά; Είναι δυνατόν εξίμισι εκατομμύρια παιδιά να συγκριθούν με ένα; Το πρώτο παράδειγμα όμως είναι μια συναισθηματική γροθιά. Η πείνα στην Αφρική μάς καλεί για άλλη μια φορά να αντιμετωπίσουμε μια αλήθεια για τον τρόπο που δουλεύει το μυαλό μας. Θεωρούμε ότι είμαστε έξυπνοι. Πιστεύουμε ότι ο εγκέφαλός μας μάς επιτρέπει να είμαστε λογικοί κι ότι οι αντιλήψεις μας είναι προϊόντα λογικής και συναισθήματος. Αυτό το συναισθηματικό / ενστικτώδες / το συναισθηματικό σύστημα όμως μπορεί να παράγει αντιλήψεις με τραγικές συνέπειες.
Η Μητέρα Τερέζα είπε ότι «αν κοιτάξω το πλήθος δεν θα δράσω ποτέ. Εάν κοιτάξω έναν θ’ αναλάβω δράση». Ο Στάλιν είπε: «Ένας θάνατος είναι τραγωδία. Ένα εκατομμύριο είναι στατιστική». Έχουν γίνει ήδη πειράματα, έρευνες και μετρήσεις που μας βοηθάνε να βρούμε τι πραγματικά συμβαίνει. Γιατί σχετιζόμαστε περισσότερο με ένα πρόσωπο και σε ό,τι του συμβαίνει από τα πολλά που τους συμβαίνουν ακριβώς τα ίδια.
Σε μια έρευνα οι συμμετέχοντες πληρώθηκαν για να συμμετάσχουν σε ένα ψυχολογικό κουίζ: εάν τους δινόταν η ευκαιρία να προσφέρουν 5 δολάρια στο Save The Children από τις οικονομίες τους ποια από τις ακόλουθες τρεις επιλογές θα προτιμούσαν;
- Να βοηθήσουν την Ρόκια ένα επτάχρονο κορίτσι από το Μάλι; Οι συμμετέχοντες έβλεπαν και τη φωτογραφία της Ρόκια. Ήταν πρόθυμοι να προσφέρουν 2,25 δολάρια.
- Να βοηθήσουν εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά της Ανατολική Αφρικής που λιμοκτονούσαν; Οι συμμετέχοντες ήταν πρόθυμοι να δώσουν μόνο 1,25 δολάρια.
-Η τρίτη επιλογή ήταν να βοηθήσουν την Ρόκια αποκλειστικά, αλλά μαζί με αυτήν ζητιόταν από τους συμμετέχοντες να δουν στατιστικές για άλλα παιδιά της ανατολικής Αφρικής που λιμοκτονούν. Οι ίδιοι άνθρωποι που ήταν πρόθυμοι να δώσουν 2,25 δολάρια μόνο για την Ρόκια πρόσφεραν 1,40 δολάρια όταν η επιλογή να βοηθήσουν την Ρόκια συμπεριλάμβανε και πληροφορίες με μεγαλύτερα στατιστικά.
Άρα
Βοήθησε την Ρόκια $2.25
Βοήθησε στατιστικές ζωές $1.15
Βοήθησε την Ρόκια (με στατιστικά) $1.40
Ο Paul Slovic είναι καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Όρεγκον και επί δεκαετίες κάνει την ίδια ερώτηση: Γιατί ο κόσμος συχνά αγνοεί τις μαζικές κτηνωδίες και τον μαζικό πόνο;
Ο Slovic ονομάζει την αδυναμία μας να αντιμετωπίσουμε πολυάριθμες τραγωδίες “psychic numbing.” (ψυχικό μούδιασμα). Όσο ο αριθμός των θυμάτων μιας τραγωδίας αυξάνεται, τόσο η ενσυναίσθηση και η επιθυμία μας να βοηθήσουμε μειώνεται. Αυτό συμβαίνει αυτόματα με το που ο αριθμός των θυμάτων αυξάνεται από έναν σε δύο.
Η έρευνα του Slovic εξηγεί γιατί πολύ συχνά δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε σε μεγάλες τραγωδίες χαρακτηρίζοντας αυτή την αδυναμία ως «θεμελιώδη ανεπάρκεια της ανθρωπιάς μας». Ο κόσμος παρακολουθεί αλλά αποτυγχάνει να σταματήσει την παγκόσμια πείνα, ή να σταματήσει τη γενοκτονία του Κονγκό, ή να βρει λύσεις στις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών λόγω πολέμου, κλίματος ή εμφυλίων.
Όμως όσο άκαρδο κι αν φαίνεται το να νοιαζόμαστε περισσότερο για έναν/μία παρά για πολλούς κάνει νόημα ως προς την ανθρώπινη ψυχολογία. Είσαι πρόσωπο, δεν είσαι αριθμός. Δεν βλέπεις αριθμούς στον καθρέφτη σου, κοιτάζεις ένα Πρόσωπο. Δεν βλέπεις ένα πλήθος. Βλέπεις ένα Άτομο. Έτσι εσύ κι εγώ σχετιζόμαστε πιο άμεσα, πιο έντονα, πιο δυναμικά όταν βλέπουμε ο ένας τον άλλο. Αντιλαμβανόμαστε καλύτερα την πραγματικότητα ενός Προσώπου παρά την κατάσταση απρόσωπων αριθμών.
«Τα στατιστικά», όπως λέει ο Slovic στην εργασία του Psychic Numbing and Genocide, «είναι ανθρώπινα όντα με στεγνά δάκρια».
Να επιστρέψουμε στον μικρό Αιλάν για να δούμε το νοιάξιμο για ένα Πρόσωπο στην πράξη. «Οι ερευνητές κατέδειξαν πως η φωτογραφία του "μοιράστηκε" εκατομμύρια φορές στους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης, και στον απόηχό της, οι άνθρωποι ήταν πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν τον όρο “πρόσφυγας” αντί “μετανάστης”», δήλωσε ο διευθυντής επικοινωνιών της Oxfam, Μάθιου Σέρινγκτον. Αλλά και στο διαδίκτυο η εικόνα αυτή διαδόθηκε με αστραπιαίες ταχύτητες.
Σύμφωνα με μια έρευνα αναπαράχθηκε στο Twitter με ρυθμό 15 φορές ανά δευτερόλεπτο. Σύμφωνα με έρευνα του πανεπιστημίου του Σέφιλντ, η ηλεκτρονική αναπαραγωγή της στο διαδίκτυο έφτασε τις 53.000 φορές ανά ώρα και δώδεκα ώρες μετά την πρώτη ανάρτηση 10 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν δει την εικόνα του νεκρού Αϊλάν στην αμμουδιά.
Η επίπτωση αυτής της φωτογραφίας είναι μετρήσιμη. Η φωτογραφία του μικρού Αιλάν έγινε μια σπάνια στιγμή ηθικής κατακραυγής και ενσυναίσθησης που απαιτούσε μια απάντηση. Η φωτογραφία που τράβηξε η τουρκάλα ρεπόρτερ Νιλουφέρ Ντεμίρ αποτέλεσε τον καταλύτη για την πολιτική συζήτηση στην Ευρώπη και γενικότερα στη Δύση για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού. Ξαφνικά οι άνθρωποι άρχισαν να ενδιαφέρονται για τον Συριακό πόλεμο και τους πρόσφυγες με τρόπο που οι χιλιάδες στατιστικοί νεκροί της Συρίας δεν είχαν καταφέρει πριν. Αυτή η φωτογραφία ενεργοποίησε τα συναισθηματικά αντανακλαστικά του πλανήτη. Ένα παράδειγμα:
Η Σουηδία υποδέχθηκε 160 χιλιάδες πρόσφυγες, κυρίως προερχόμενους από μουσουλμανικές χώρες και ο Σουηδικός Ερυθρός Σταυρός ξεκίνησε ένα έρανο για να συγκεντρωθούν χρήματα ώστε να βοηθηθεί αυτός ο τεράστιος αριθμός προσφύγων. Μια ημέρα μετά την φωτογραφία του Αιλάν οι προσφορές από 8 χιλιάδες δολάρια την ημέρα ανέβηκαν στα 430 χιλιάδες δολάρια τη μέρα επί ένα μήνα.
Οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για άτομα, πρόσωπα, μονάδες, Ένα ή Μία. Το διαπιστώνουμε ξανά και ξανά. Υπάρχει ένα παιδί που χρειάζεται επειγόντως μια εγχείρηση και οι γονείς του αδυνατούν να πληρώσουν τα έξοδα. Και ύστερα η φωτογραφία του παιδιού με την ιστορία του μπαίνει στα μήντια. Τις περισσότερες φορές η ανταπόκριση είναι συγκλονιστική. Νοιαζόμαστε για τα άτομα. Πολύ.
Οι προσωπικές ιστορίες και οι προσωπικές φωτογραφίες είναι αποτελεσματικές, τουλάχιστον για λίγο. Τραβάνε την προσοχή μας σε μια πραγματικότητα που μπορούμε να κατανοήσουμε και με την οποία μπορούμε να συνδεθούμε συναισθηματικά. Αυτός που πονάει, υποφέρει, βρίσκεται σε απόγνωση έχει πρόσωπο κι αυτό το πρόσωπο μπορούμε να το δούμε στον καθρέφτη μας.
Αναφορές
-Η ιστορία του 3χρονου Αϊλάν «στοιχειώνει» την Ευρώπη, Μπίφη Ευαγγελία, Το Βήμα, 3 Σεπτεμβρίου 2015.
-Από λιμό κινδυνεύουν 6,5 εκατ. παιδιά στο Κέρας της Αφρικής, Εφημερίδα των Συντακτών, 27.1.17
-Paul Slovic, wiki/Paul_Slovic