«Οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν τη στάνταρ επιλογή. Είμαστε επιρρεπείς στο να αγκιστρωνόμαστε σ’ αυτό που υπάρχει ακόμα κι αν είναι εις βάρος μας»
ΡΟΛΦ ΝΤΟΜΠΕΛΛΙ
8 Σεπτεμβρίου 2017
Εδώ κι έναν χρόνο διαθέτω ένα iPhone που μου επιτρέπει να ρυθμίσω όλες τις πιθανές παραμέτρους που μπορεί κανείς να φανταστεί – από το κουδούνισμα του τηλεφώνου ως το φόντο της οθόνης, το ζουμ σάρωσης και την ένταση ήχου του κλικ της φωτογραφικής μηχανής. Πόσες επιλογές έχω χρησιμοποιήσει μέχρι τώρα; Το μαντέψατε: καμία.
Δεν είμαι τόσο άσχετος με την τεχνολογία, αλλά μάλλον ένα από τα πολυάριθμα θύματα του φαινομένου της στάνταρ επιλογής (default effect). Η στάνταρντ ρύθμιση είναι τόσο δελεαστική, τόσο βολική όλο το πιο μαλακό μαξιλαράκι στο οποίο αφηνόμαστε να βουλιάξουμε. Όπως εγώ μπροστά στον κατάλογο των κρασιών και στις παραμέτρους του iPhone, οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν τη στάνταρ επιλογή. Για παράδειγμα, τα διαφημιστικά έντυπα και ο καταχωρίσεις που θέλουν να προωθήσουν ένα καινούριο αυτοκίνητο το παρουσιάζουν συχνά σ’ ένα στάνταρ χρώμα γκρι-ανθρακί. Ο αριθμός των αγοραστών που διαλέγουν αυτό το χρώμα είναι πολύ μεγαλύτερος από τον μέσο όρο.
Ο οικονομολόγος Ρίτσαρντ Θέιλερ και ο καθηγητής της νομικής Κας Σανστάιν έδειξαν στο βιβλίο τους Nudge (ελαφρά ώθηση, σκουντηματάκι) πώς μια κυβέρνηση μπορεί να χειραγωγήσει τους πολίτες της χωρίς να περιορίσει την ελευθερία τους με αντισυνταγματικό τρόπο. Τους αφήνει την επιλογή μεταξύ διαφόρων δυνατοτήτων, αλλά ορίζοντας μια στάνταρ επιλογή σε περίπτωση που το άτομο δεν μπορεί να αποφασίσει. Έτσι, οι πολιτείες του Νιου Τζέρσεϋ και της Πενσυλβανίας πρότειναν σους πολίτες να διαλέξουν ανάμεσα σε δύο ασφάλειες αυτοκινήτων. Η μία ήταν πιο προσιτή αλλά με τον όρο να απαρνηθούν κάποια δικαιώματα επισκευής σε περίπτωση ατυχήματος. Στο Νιου Τζέρσεϋ οι περισσότερο πολίτες διάλεξαν τη φθηνότερη ασφάλεια που ήταν η στάνταρ. Αντιθέτως, στην Πενσυλβανία τους πρότειναν να διαλέξουν την πιο ακριβή, και αμέσως η επιλογή αυτή σημείωσε μεγαλύτερη επιτυχία. Περίεργο, οι οδηγοί αυτών των δύο πολιτειών δεν μπορεί να είναι τόσο διαφορετικοί.
Οι επιστήμονες Έρικ Τζόνσον και Νταν Γκόλντσταϊν ρώτησαν διάφορα άτομα αν ήθελαν να εξαιρεθούν από τη δωρεά οργάνων σε περίπτωση θανάτου (η στάνταρ επιλογή ήταν η δωρεά οργάνων), αντί να τους ρωτήσουν αν ήταν διατεθειμένοι να κάνουν δωρεά οργάνων (με στάνταρ επιλογή την άρνηση). Τελικά, αλλάζοντας απλώς τη στάνταρ επιλογή ο αριθμός των δωρητών αυξήθηκε από 40% σε πάνω από 80% των ερωτηθέντων.
Το φαινόμενο παρατηρείται ακόμα και όταν δεν επιβάλλεται καμία στάνταρ επιλογή. Μεταμορφώνουμε χωρίς δυσκολία το παρελθόν μας σε προσωπική στάνταρ επιλογή θεωρώντας ότι το στάτους κβο είναι ιερό. Οι άνθρωποι αγαπούν αυτό που γνωρίζουν. Όταν μας βάζουν μπροστά στην επιλογή του να δοκιμάσουμε κάτι καινούριο ή να μείνουμε στο παλιό, συνήθως είμαστε υπερσυντηρητικοί ακόμα κι αν η αλλαγή θα μας συνέφερε. Για παράδειγμα, η τράπεζά μου με χρεώνει 60 ελβετικά φράγκα τον χρόνο για να μου στέλνει ταχυδρομικά την κίνηση του λογαριασμού μου. Θα εξοικονομούσα αυτό το ποσό αν δεχόμουν να ενημερώνομαι για την κίνηση του λογαριασμού μου ηλεκτρονικά. Κι όμως, παρόλο που αυτή η πληρωμένη υπηρεσία (που επιπλέον καταναλώνει χαρτί) με εκνευρίζει εδώ και χρόνια, δεν αποφασίζω να την καταργήσω.
Από πού πηγάζει πλάνη του στάτους κβο, αυτή η ιδιάζουσα μορφή της στάνταρ επιλογής; Φυσικά, η στάνταρ επιλογή είναι πολύ βολική, αλλά εδώ παίζει κάποιο ρόλο και η αποστροφή μας προς την απώλεια (μια πλάνη που προσέγγισα στο προηγούμενο βιβλίο μου): όταν χάνουμε, γινόμαστε δύο φορές πιο δυστυχείς από όσο χαιρόμαστε όταν κερδίζουμε. Γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολο, για παράδειγμα, να διαπραγματευτούμε εκ νέου υπάρχοντα συμβόλαια, είτε ιδιωτικά είτε μεταξύ κρατών. Κάθε παραχώρηση που κάνω είναι μια απώλεια. Από την άλλη, η αντίπαλη πλευρά κάνει παραχωρήσεις που είναι κέρδος για μένα. Αλλά καθώς οι απώλειες βαραίνουν δύο φορές περισσότερο από τα κέρδη, κάθε επαναδιαπραγμάτευση συμβολαίου εκλαμβάνεται ως καθαρή απώλεια.
Είτε πρόκειται για το φαινόμενο της στάνταρ επιλογής είτε για την πλάνη του στάτους κβο, γεγονός είναι ότι είμαστε επιρρεπείς στο να αγκιστρωνόμαστε σ’ αυτό που υπάρχει ακόμα κι αν είναι εις βάρος μας.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Ρολφ Ντομπέλλι, Η τέχνη της πρακτικής σκέψης, εκδ. Πατάκη (15 Ιουλίου 1966) είναι Ελβετός συγγραφέας και επιχειρηματίας. Ξεκίνησε την καριέρα του ως συγγραφέας το 2002, αλλά έγινε παγκοσμίως γνωστός με το βιβλίο του Η τέχνη της πρακτικής σκέψης (The Art of Thinking Clearly), που έγινε best seller σε πολλές χώρες του κόσμου.
Πηγή: Lectures Bureau
εμφάνιση σχολίων