Οι περισσότεροι μπορούμε ν’ αναγνωρίσουμε το πρόσωπο κάποιου ακόμα και αν έχουμε να τον δούμε τριάντα χρόνια, ενώ για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτό το «χάρισμα» αρκεί ν’ αναφέρουμε ότι ο άνθρωπος μπορεί να θυμηθεί 10.000 πρόσωπα.
Η ικανότητα του ανθρώπου να ξεχωρίζει πρόσωπα είναι τόσο συγκλονιστική όσο εν μέρει παραμένει ανεξήγητος ο μηχανισμός με τον οποίο το καταφέρνει. Η έκφραση «δεν πρόκειται ποτέ να ξεχάσω το πρόσωπό του» κρύβει ένα βιολογικό θαύμα, και αυτό διότι το πρόσωπο κάποιου αποτελεί το «κλειδί» με το οποίο τον καταχωρούμε στη μνήμη μας. Ευχή: να ξεχνούσαν τα πρόσωπά μας οι δανειστές μας…
Σε πείραμα που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της διαδικτυακής έκδοσης του Nature Neuroscience,
οι επιστήμονες κατάφεραν να απομονώσουν τα τμήματα του εγκεφάλου που ξεχωρίζουν τον Tony Blair από τον James Bond, ή αν η Margaret Thatcher έχει δανειστεί το χτένισμα της Marylin Monroe. Ευχή: να δω τον Tony Blair με κόμμωση αλά Margaret Thatcher.
Ενώ οι περισσότεροι ξεχνάμε ονόματα, αντιθέτως συγκρατούμε την εικόνα των προσώπων τους.
Στην περίπτωση που ξεχάσουμε και το πρόσωπο, αυτό σημαίνει ότι πιθανότατα έχουμε διαγράψει από τη μνήμη μας το σύνολο των πληροφοριών που το συνοδεύουν. Ερμηνεία: πρέπει να ήταν μεγάλο καθίκι!
Χαρακτηριστική είναι η αδυναμία μας να περιγράψουμε ένα πρόσωπο με λέξεις, ειδικά όταν πρόκειται για κάποιον χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Κάτι σαν: τον Γιώργο Κωνσταντίνου που προσπαθούσε να περιγράψει ένα προφιτερόλ;
Ο μηχανισμός αναγνώρισης ενός προσώπου μοιάζει αρκετά με την εκτύπωση του σε ένα t-shirt που είναι τυλιγμένο γύρω από μια μπάλα ποδοσφαίρου. Βλέπουμε το t-shirt αλλά το μελάνι που το διαπερνά φτάνει μέχρι την μπάλα, δηλαδή τον βαθύτερο φλοιό του εγκεφάλου μας, και αυτό είναι το «κλειδί» της σημαντικής διαδικασίας αναγνώρισης. Αυτό όμως που δεν βλέπουμε αποτελεί την αποκωδικοποίηση της ταυτότητας ενός προσώπου. Όλο αυτό συμβαίνει υποσυνείδητα, εν αγνοία μας. Απορία:
και αυτό, γαμώτο, εν αγνοία μας;
Τα άτομα που χαρακτηρίζονται ως “face blind”, δηλαδή εκείνα που δεν έχουν την ικανότητα να θυμούνται πρόσωπα βλέπουν μόνο το “t-shirt” -όπως οι υπόλοιποι- χωρίς όμως να έρχονται στην επιφάνεια του μυαλού τους περισσότερες πληροφορίες ή συναισθήματα για την ταυτότητα των ατόμων που κοιτάζουν.
Η διαταραχή αυτή, γνωστή και ως προσωπαγνωσία, προκαλείται από ανωμαλία ή βλάβη στη δεξιά ατρακτοειδή έλικα, μια πτυχή του εγκεφάλου που πιστεύεται ότι συντονίζει τα νευρικά συστήματα τα οποία ελέγχουν την αντίληψη και την μνήμη μας για τα πρόσωπα.
Γεγονός: ξέρω πολλούς που θα έκαναν την προσωποαγνωσία πολύ φίλη τους…
Το 2010, επιστήμονες από το UCL (Univercity College London) αποφάνθηκαν μετά από έρευνα ότι
η ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε πρόσωπα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα γονίδιά μας. Υπεύθυνος γι αυτό θεωρείται ένας πολύ εξειδικευμένος μηχανισμός στον εγκέφαλό μας, που δεν σχετίζεται με άλλες εγκεφαλικές διεργασίες όπως η ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε λέξεις ή έργα αφηρημένης τέχνης. Στην έρευνα πήραν μέρος 164 πανομοιότυποι δίδυμοι που μοιράζονταν τα ίδια γονίδια και 125 μη πανομοιότυποι που μοιράζονταν μόνο το 50% των ίδιων γονιδίων. Η συσχέτιση για την πρώτη ομάδα βαθμολογήθηκε με 0.70, ενώ για την δεύτερη με 0.29, γεγονός που αποδεικνύει ότι οι ομοιότητες μεταξύ των πανομοιότυπων διδύμων οφείλονται στα γονίδιά τους και όχι στο οικογενειακό περιβάλλον. Παρατήρηση: αν είναι ωραίοι ας με θυμηθούν και οι δύο. No problem.
Είναι δύσκολο να διευκρινιστεί επακριβώς από πόσους μύες αποτελείται το ανθρώπινο πρόσωπο καθώς πολλοί είναι εξαιρετικά μικροί και βρίσκονται ο ένας επάνω στον άλλον. Ο αριθμός τους υπολογίζεται μεταξύ 40 και 90. Μπορούμε να δημιουργήσουμε 10.000 εκφράσεις με το πρόσωπό μας ενώ έχουμε την ικανότητα να «διαβάζουμε» ακόμα και τις πιο ανεπαίσθητες αλλαγές σε μια έκφραση γεγονός που επηρεάζει άμεσα τις αντιδράσεις μας.
Οι εκφράσεις ομαδοποιούνται σε επτά βασικά συναισθήματα: φόβο, ευτυχία, λύπη, θυμό, περιφρόνηση, αηδία και έκπληξη. Σημείωση: τα ανωτέρω παύουν να ισχύουν στην περίπτωση του bottox…
Είμαστε σχεδιασμένοι με τρόπο ώστε να ερμηνεύουμε και να κατανοούμε τις εκφράσεις ενός προσώπου με την ταχύτητα του φωτός, από μεγάλες αποστάσεις και με εκπληκτική ακρίβεια. Ξεχωρίζουμε το πρόσωπο ενός φίλου από μακριά καθώς και το αν είναι χαρούμενος ή λυπημένος μέσα σε δέκατα του δευτερολέπτου. Το λέει και το τραγούδι: «για κοίτα με στα μάτια λοιπόν, κι εξηγήσου…»
Πολύ συχνά δημιουργούμε μικρο-εκφράσεις που διαρκούν λιγότερο από 1/25ο του δευτερολέπτου και τις οποίες μόνο πολύ καλά εκπαιδευμένα άτομα είναι σε θέση να διακρίνουν πριν τις εξαλείψουμε από το πρόσωπό μας.
Εκείνο που διαφοροποιεί ένα αληθινό χαμόγελο από ένα ψεύτικο είναι οι λεπτές κινήσεις γύρω από τα μάτια μας.
Μπορούμε να υποκριθούμε ένα χαμόγελο κατά το ήμισυ κινώντας το στόμα μας, αλλά είναι αδύνατον να κάνουμε το ίδιο με τις άκρες των ματιών μας, κάτι που συμβαίνει μόνο όταν χαμογελάμε «από καρδιάς». Το χαμόγελο αποτελεί την πλέον αναγνωρίσιμη έκφραση ενός προσώπου και ενεργοποιεί 17 μύες. Μειώνει το στρες και την πίεση του αίματος, μας κάνει να φαινόμαστε μικρότεροι σε ηλικία και πιο ελκυστικοί. Απελευθερώνει ενδορφίνες και ενημερώνει το σώμα μας ότι «όλα είναι ok». Συμβουλή: smile bitch, smile!
Δεν μπορούμε να ελέγξουμε όλους τους μύες του προσώπου μας. Όταν προσπαθούμε να το κάνουμε συγχύζουμε τους άλλους που έτσι γίνονται επιφυλακτικοί απέναντι στις προθέσεις μας. Ακόμα και ο καλύτερος ψεύτης κάποτε θα προδοθεί από το πρόσωπό του. Η αλήθεια βρίσκεται πάντα κρυμμένη κάπου εκεί. Η αληθινή ευτυχία φανερώνεται από τα μάτια ενώ η πραγματική λύπη από τους μύες του σαγονιού. Μόνο ένας στους δέκα μπορεί να προσποιηθεί ικανοποιητικά πως είναι λυπημένος ενώ δεν είναι. Παρατήρηση: η Κατίνα Παξινού ανήκε σίγουρα σ’ αυτό το 10%!
Για την μουσική επένδυση αυτού του κειμένου προτείνονται τα “I’ve seen that face before” της Grace Jones και “First time ever I saw your face” της Roberta Flack, ενώ τα πρόσωπα που πόζαραν για την εικονογράφηση επιλέχτηκαν από τους δρόμους του Κεραμεικού και του Ψυρρή. Enjoy.
Ο Νικήτας Καραγιάννης εργάζεται ως δημοσιογράφος στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Με τη φωτογραφική του μηχανή έχει καλύψει πολλά ρεπορτάζ για εφημερίδες όπως το Bήμα. Όταν δεν ταξιδεύει (μια φορά πήγε στο Μαϊάμι και κάθισε δέκα χρόνια) παίζει μουσική σαν dj για καλούς φίλους.