Η ανθεκτικότητα της Α' ΠΡΟΣΩΠΟ πατριαρχίας

Α' ΠΡΟΣΩΠΟ Άρθρο της Cynthia Enloe που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα Toward Freedom. Η Cynthia Enloe είναι φεμινίστρια, ακτιβίστρια και ακαδημαϊκός. Το άρθρο είναι απόσπασμα από το βιβλίο της The Big Push: Exposing and Challenging the Persistence of Patriarchy (University of California Press, 2017). Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας.

  
Αν πιστεύεις πως η πατριαρχία είναι ξεπερασμένη, ξανασκέψου το. Δεν είναι παλιομοδίτικη, είναι τόσο στη μόδα όσο οι εκατομυριούχοι ποδοσφαιριστές και οι start-up της Σίλικον Βάλεϋ. Το θέμα είναι πως η πατριαρχία είναι ένας όρος που αποφεύγουν τη χρήση του τόσοι πολλοί, που είναι ένας από τους παράγοντες που του επιτρέπουν να επιβιώνει.

Η πατριαρχία είναι καθημερινός σεξισμός, αλλά είναι πολύ περισσότερα από τον καθημερινό σεξισμό. Η πατριαρχία αγκαλιάζει το μισογυνισμό, αλλά βασίζεται σε περισσότερα από το μισογυνισμό. Η πατριαρχία παράγει ανισότητα των φύλων, αλλά οι συνέπειες του είναι πολύ πιο βαθιές από την ανισότητα των φύλων.

Η πατριαρχία είναι ένα σύστημα – ένας δυναμικός ιστός – από συγκεκριμένες ιδέες και σχέσεις. Η πατριαρχία μπορεί να ανανεωθεί και να εκμοντερνιστεί. Είναι εκπληκτικά προσαρμόσιμη. Αυτός είναι η έννοια με την οποία είναι χρήσιμο να μιλάμε για την πατριαρχία ως «αειφόρο». Σήμερα σκεφτόμαστε την «αειφορία» ως κάτι θετικό, ως σημείο αναφοράς με το οποίο ορίζουμε μια πρακτική ή πολιτική ως άξια υποστήριξης. Η αειφορία όμως είναι τόσο θετική όσο και το αντικείμενο που επιλέγουμε να διαιωνίσουμε. Η «αειφόρος πατριαρχία» απλά περιγράφει πως ένα σύστημα ιδεών και σχέσεων που τόσες γυναίκες ρίσκαρα τη ζωή και τη φήμη τους να αμφισβητήσουν, έχει παρόλα αυτά καταφέρει να επιβιώσει.

Η περιγραφή της επίμονης επιβίωσης της πατριαρχίας και της εκπληκτικής ικανότητας της να επιβιώνει δεν είναι για να την τυλίξουμε με ένα μανδύα απροσβλητότητας. Η έκθεση του πως τα πατριαρχικά συστήματα διαιωνίζονται σήμερα θα μας επιτρέψει να τα αμφισβητήσουμε και να τα καταστρέψουμε αποτελεσματικότερα. Οι ιδέες και οι σχέσεις που συνθέτουν κάθε πατριαρχικό σύστημα είναι πολλαπλά, αλλά γνωστά. Δεν είναι μυστήρια. Δεν είναι αποκομμένα από τη καθημερινή ζωή. Η πατριαρχία είναι αυτό που ζούμε.

Η πατριαρχία είναι ένα σύστημα – ένας δυναμικός ιστός – από συγκεκριμένες ιδέες και σχέσεις  

Οι πατριαρχικές ιδέες περιλαμβάνουν τόσο δόγματα (πως εξηγούμε το πως λειτουργεί ο κόσμος) όσο και αξίες (τι ορίζουμε ως άξιο, καλό, ελκυστικό, καθώς και όσα βρίσκουμε ανάξια, κακά και κακόγουστα). Και τα δυο μπορεί να είναι αποδεκτά – και στη πραγματικότητα είναι – όχι μόνο από τους άνδρες, αλλά και από αρκετές γυναίκες. Η αποδοχή αυτή είναι ένας από τους παράγοντες  που τις συντηρεί. Όταν εξερευνάμε τι έπεισε τόσες πολλές Αμερικανίδες να ψηφίσουν τον Donald Trump στις προεδρικές εκλογές του 2016 – ή να στηρίξουν συντηρητικά κόμματα στη Βρετανία, τη Πολωνία, τη Χιλή, την Ιαπωνία ή την Αυστραλία –  πρέπει να σκεφτούμε  σοβαρά για την έλξη και τις ανταμοιβές της πατριαρχίας προς διαφορετικές γυναίκες.

Τα πατριαρχικά δόγματα περιλαμβάνουν εξηγήσεις για το αν το σεξουαλικό φύλο καθορίζεται στη γέννηση, αν το βιολογικό φύλο είναι συνώνυμο του σεξουαλικού, αν γυναίκες και άνδρες είναι διαφορετικοί «από φυσικού τους», αν η ανδροπρέπεια είναι εγγενώς λογική ενώ η θηλυπρέπεια είναι εγγενώς συναισθηματική. Τα πατριαρχικά δόγματα περιλαμβάνουν επίσης εξηγήσεις για το αν άνθρωποι διαφορετικών φυλών είναι «από φυσικού τους» καταταγμένοι σε μια ιεραρχία, για το αν η οικογένεια είναι ο πυρήνας των ανθρώπινων κοινωνιών είναι οι βιολογικές οικογένειες, και αν ο κόσμος είναι ένα επικίνδυνο μέρος που απαιτεί οι άνδρες να δρουν ως προστάτες των γυναικών. Τα πατριαρχικά δόγματα περιλαμβάνουν επίσης ισχυρές αντιλήψεις περί μοίρας και αναπόφευκτου. Το σήκωμα των ώμων κάποιου μπορεί να εκφράσει μια πίστη.

Με άλλα λόγια, τα δόγματα μας είναι πως βρίσκουμε το νόημα του περίπλοκου περίγυρου μας και του ευρύτερου κόσμου στον οποίο ζούμε. Οι πατριαρχικές αξίες υποστηρίζονται από τα πατριαρχικά δόγματα, αλλά ο σκοπός τους είναι ξεκάθαρα να κατευθύνουν τη συμπεριφορά. Έτσι τείνουμε να κάνουμε αξίες τα θέματα των συζητήσεων ανάμεσα σε φίλους, οικογένειες και πολιτικά κόμματα, ακόμη και αν είναι τα διαφορετικά δόγματα που πυροδοτούν τις βαθύτερες συγκρούσεις μεταξύ ανάμεσά μας. Μεταξύ των πατριαρχικών αξιών που είναι επίμαχες είναι εκείνες που δίνουν μεγαλύτερη αξία στο λόγο από το συναίσθημα, εκείνες που αποδίδουν φυσική αξία στις παραδόσεις, και εκείνες που δίνουν προτεραιότητα στην οικογενειακή πίστη πάνω από κάθε μορφή δέσμευσης.

Οι ιδέες και οι σχέσεις που συνθέτουν κάθε πατριαρχικό σύστημα είναι πολλαπλά, αλλά γνωστά. Δεν είναι μυστήρια. Δεν είναι αποκομμένα από τη καθημερινή ζωή. Η πατριαρχία είναι αυτό που ζούμε   

Ηγέτες και ακόλουθοι: Η κατάταξη των κυβερνήσεων με βάση το αν είναι εξελιγμένες στρατιωτικά και πατερναλιστικά αυταρχικές προς τους πολίτες τους δείχνει επίσης τον ενστερνισμό των πατριαρχικών αξιών. Οι πατριαρχικές αξίες συχνά περιλαμβάνουν θαυμασμό για αυτά που φανταζόμαστε ως ανδρικές μορφές ηγεσίας, και ως πατριαρχικό συμπλήρωμα, θαυμασμό κυρίως για τις γυναίκες που αφιερώνουν τον εαυτό τους πρώτα και κύρια στη μητρότητα. Έτσι, για τον οποιοδήποτε που αγκαλιάζει τέτοιες πατριαρχικές αξίες, το να ακούει επαίνους προς την Leymah Gbowee για την κινητοποίηση του γυναικείου κινήματος ειρήνης στην Λιβερία, χωρίς καμιά αναφορά στο ρόλο της ως συζύγου και μητέρας, μπορεί να είναι άβολο. Σε πολλές κουλτούρες, οι αυταρχικές τάσεις των ηγετών είναι συνυφασμένες με την υποτιθέμενη αρρενωπότητα τους. Η περιφρόνηση για τη θηλυκότητα – ακόμα και αν δείχνει τον «τρόπο με τις γυναίκες» κάποιου – είναι συχνά ζευγαρωμένη με την αρρενωποιημένη αυταρχική ηγεσία.

Γυναίκες που γίνονται ηγέτιδες, φυσικά και μπορούν να απορροφήσουν και να προωθήσουν αυταρχικές αξίες, αν και τα φυλετικά τους διαπιστευτήρια είναι διακριτά. Τόσο η Margaret Thatcher όσο και η Indira Gandhi ήταν αντικείμενο θαυμασμού για τις ανδροπρεπείς ικανότητές τους. «Ο μόνος άνδρας στο δωμάτιο», σύμφωνα με κάποιους άνδρες θαυμαστές τους. Πολλές από τις Αμερικανίδες που συμμετείχαν στην Πορεία των Γυναικών σήμαναν το καμπανάκι του κινδύνου για τις προφανείς προσπάθειες του Donald Trump να μετατρέψει την προεδρεία των ΗΠΑ σε ένα αυταρχικό πόστο. Είδαν ενδείξεις πως έδινε αξία σε ένα είδος ηγεσίας που ήταν περιφρονητικό για τις σχέσεις της προεδρίας προς τους ισότιμους νομοθετικό και δικαστικό κλάδο. Έδειξε να δίνει αξία ένα είδος αρρενωπής εξουσίας που δεν θα περιοριζόταν από το πολύπλοκο σύστημα της Αμερικάνικης συνταγματικότητας. Το να δεχτεί τέτοιους δομικούς περιορισμούς, στο μυαλό του, έμοιαζε να ισοδυναμεί με το να γίνει θηλυπρεπής.

Πολλές από τις Αμερικανίδες που συμμετείχαν στην Πορεία των Γυναικών σήμαναν το καμπανάκι του κινδύνου για τις προφανείς προσπάθειες του Donald Trump να μετατρέψει την προεδρεία των ΗΠΑ σε ένα αυταρχικό πόστο   

Είναι λάθος, όμως να πιστεύουμε πως οι αυταρχικές αξίες είναι χαρακτηριστικό ενός μόνο είδους ηγέτη. Οι αυταρχικές αξίες αγκαλιάζονται από εκείνους τους άνδρες και γυναίκες που αν και μακριά από τα κέντρα εξουσίας, θαυμάζουν παρόλα αυτά τον τύπο του ανδροπρεπούς ηγέτη που αυτοπαρουσιάζεται ως «δυνατός». Ανάμεσα στους ακόλουθους του, η αυταρχικότητα μπορεί να πάρει την μορφή υποταγής. Εκδοχές αυτής της ανδροπρεπούς υποταγής σε ένα αυταρχικό ηγέτη έρχονται με τη μορφή του «πιστού λοχαγού», του δουλοπρεπή αυλικού, του υστερόβουλου φίλου, του επίδοξου κάποιου, του παροιμιώδη «πεζικάριου». Το να είσαι αυταρχικός ψηφοφόρος είναι να είσαι κάποιος –ανεξαρτήτως φύλου– που προσδοκά για ένα αρρενωπό άνδρα (ή αντίστοιχα αρρενωποιημένη γυναίκα) να πάρει με στιβαρότητα τα χαλινάρια της εξουσίας και να καθαρίσει όλες τις ενοχλητικές πολυπλοκότητες των συνταγματικών ελέγχων και ισορροπιών. Ένας τέτοιος ψηφοφόρος ελπίζει πως ο ηγέτης αυτός θα παρακάμψει το χρονοβόρο πάρε δώσε του δημοκρατικού διαλόγου και συμβιβασμού. Η απορρόφηση των απολυταρχικών αξιών στο ρόλο κάποιου ως πολίτη κρύβει ένα θαυμασμό για ένα ηγέτη που απορρίπτει τα όρια του νόμου και της ανακατωσούρας που είναι χαρακτηριστικό μιας αυθεντικά ανοιχτής δημόσιας αρένας. Ο Vladimir Putin, ο Recep Tayyip Erdogan και ο Donald Trump έχουν ο καθένας τους δικούς του φανατικούς θαυμαστές, ακόμη και εκείνους τους θαυμαστές που δεν έχουν κανένα απευθείας όφελος από διακυβέρνηση του ηγέτη. Αν και μπορεί να φαντάζονται τον εαυτό τους ως τολμηρά ανεξάρτητους, οι θαυμαστές αυτοί είναι αυταρχικοί τόσο στις αξίες που ενστερνίζονται όσο και στις υποτακτικές σχέσεις στις οποίες βρίσκουν παρηγοριά.

Η συνεχής πρόκληση: Το να πεις πως η πατριαρχία έχει αποδειχτεί εξαιρετικά προσαρμόσιμη δεν είναι για να ισχυριστείς πως δεν υπήρξαν σημαντικές επιτυχίες αψηφώντας την. Η πατριαρχία δεν θα είχε ανάγκη να προσαρμόζεται συνεχώς αν αυτές οι αντιπατριαρχικές επιτυχίες δεν είχαν σημειωθεί. Η επιβολή στους άνδρες από τις γυναίκες να δεχτούν τις ψήφους τους με ισότιμους όρους, σε χώρες τόσο διαφορετικές όπως η Σουηδία, η Νότια Αφρική και η Βραζιλία, έχει αναγκάσει τους πατριαρχικούς άνδρες και γυναίκες να βρουν νέους τρόπους να διαφυλάξουν το ανδρικό προνόμιο στη διακυβέρνηση. Με τον ίδιο τρόπο, γυναίκες σε τόσο ανόμοιες χώρες όπως η Σαμόα, η Τουρκία και η Βρετανία που κατάφεραν να βγάλουν από τις σκιές του σπιτιού το ξυλοδαρμό των γυναικών, αναγκάζοντας τις κυβερνήσεις να τον αντιμετωπίσουν ως έγκλημα, κινητοποίησαν τους ακόλουθους της πατριαρχίας να βρουν νέες στρατηγικές εκφοβισμού των γυναικών.

Ο συνδυασμός αυτός των επιτυχιών των φεμινιστριών και της προσαρμοστικότητας της πατριαρχίας, απαιτεί από τα γυναικεία κινήματα σε όλο το κόσμο να συνεχίσουν να επανεφευρίσκουν τους εαυτούς τους. Η πάλη με μια προσαρμοστική πατριαρχία παίρνει χρόνο, ενέργεια και περισσότερο διαφορετικούς μεταξύ τους συμμάχους από ποτέ. Οι ευεργετούμενοι από την πατριαρχία ποντάρουν στην κόπωση μας. Τα πατριαρχικά συστήματα – αυτοί οι δυναμικοί ιστοί δογμάτων, σχέσεων και σχέσεων – πρέπει να είναι σε θέση να προσαρμόζονται με τρόπους που τα κάνουν να φαίνονται νέα, αναμορφωμένα, σύγχρονα και περιστασιακά ακόμη και επαναστατικά. Οι υποστηρικτές τους πρέπει να κάνουν αυτά τα επαναλαμβανόμενα μασκαρέματα ενώ διατηρούν τον βασικό πυρήνα της πατριαρχίας: το προνόμιο συγκεκριμένων μορφών αρρενωπότητας πάνω σε απεχθείς μορφές αρρενωπότητας και πάνω από όλες τις μορφές θηλυπρέπειας. Μερικές επιλεγμένες γυναίκες μπορεί να επιτραπούν στο συμβούλιο – ή στο αθλητικό δελτίο ή τη νομική σχολή – αλλά με (συνήθως άγραφους και διαψευδόμενους) όρους: πως αυτές οι λίγες γυναίκες υιοθετούν αρρενωπό τρόπο σκέψης (για το κέρδος, το πόλεμο, την σεξουαλικότητα, την ανισότητα) ή σε αντιδιαστολή αυτές οι λίγες γυναίκες υποδύονται μια μορφή πατριαρχικής θηλυπρέπειας που συμπληρώνει αλλά δεν υποκαθιστά το ανδρικό προνόμιο.

Η πατριαρχία δεν θα είχε ανάγκη να προσαρμόζεται συνεχώς αν αυτές οι αντιπατριαρχικές επιτυχίες δεν είχαν σημειωθεί   

Η ανανέωση της πατριαρχίας απαιτεί περισσότερα από την διαιώνιση της κυριαρχίας, του εκφοβισμού και της υποταγής. Απαιτεί επίσης την αναπαραγωγή συγκεκριμένων σχέσεων που στην επιφάνεια τους μοιάζουν καλοήθεις: ευγνωμοσύνη, εξάρτηση, ανταγωνισμό, υποψία, εμπιστοσύνη, πίστη ακόμη και συμπόνοια. Αυτά εύκολα μπορούν να κυλήσουν σε πατριαρχική συνενοχή ασυνείδητα ή να γίνονται κατανοητές οι συνέπειες των συναισθημάτων και πράξεων κάποιου. Οι διαδηλώσεις με δημιουργικό, ενεργητικό και ανοιχτό χαρακτήρα έχει σημασία. Η εμπειρία μπορεί να θυμίσει στις συμμετέχοντες, που προσπαθούν να αντισταθούν στην πατριαρχία σε όλες της τις μορφές, πως δεν είναι μόνες. Αν τέτοιες διαδηλώσεις εναντίον της πατριαρχίας πηγάζουν από αυθεντικές από τα κάτω πρωτοβουλίες, μπορούν να θυμίσουν ταυτόχρονα σε όσους συμμετέχουν το πλήρες εύρος των θεμάτων, φόβων, ταυτοτήτων και επιδιώξεων που πρέπει να αναγνωριστούν ώστε να παρεμποδίσουν αποτελεσματικά την ανανέωση της πατριαρχίας. Ο καθένας πρέπει να συμμετέχει στα συνθήματα του άλλου.

Θα χρειαστεί όμως κάτι πολύ περισσότερο από διαδηλώσεις για να καταστραφεί η πατριαρχία. Θα χρειαστεί μια ταπεινή, ξεκάθαρη σκέψη πάνω στην πιθανή συνενοχή του καθενός μας στη διαιώνιση της.

Via Geniusloci2017

εμφάνιση σχολίων