5 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: Θέμελης CULTURE Γλυνάτσης

CULTURE Πατήστε στις φωτό για να τις δείτε σε μεγάλη διάσταση


Προετοιμάζοντας τη θεατρική απόδοση του πρώτου τόμου από τους Υπνοβάτες του Χέρμαν Μπροχ, ο σκηνοθέτης Θέμελης Γλυνάτσης μοιράστηκε μαζί μας τις σκέψεις του για το έργο αλλά και για τη σημερινή Ευρώπη.

Οι Υπνοβάτες του Μπροχ θεωρούνται από πολλούς θαυμαστές τους (όπως ο Μίλαν Κούντερα στην Τέχνη του Μυθιστορήματος) ως ταυτόσημο της παράδοσης του σύγχρονου ευρωπαϊκού μυθιστορήματος. Εσείς τολμάτε να το ανεβάσετε. Με ποιες σκέψεις ως οδηγό αποφασίσατε κάτι τόσο τολμηρό; «Όντως οι Υπνοβάτες του Μπροχ δικαίως θεωρούνται ένα ακρογωνιαίο έργο στην παράδοση του ευρωπαϊκού μοντερνιστικού μυθιστορήματος. Αυτό το οποίο με ώθησε να μπω σε μια διαδικασία θεατρικής απόδοσης του πρώτου τόμου της τριλογίας είναι πως έψαχνα εναγωνίως ένα κείμενο το οποίο είχε την ικανότητα να μιλά με μια γλώσσα ανάμεσα στη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία, ή μάλλον με μια γλώσσα που εξ αρχής δεν δέχεται τον διαχωρισμό. Και πιστεύω πως αυτός ο μοναδικός συνδυασμός στοχασμού και αισθητικής, κριτικής στάσης και αφήγησης, θα είχε τρομακτικό ενδιαφέρον να προφερθεί από ηθοποιούς. Ουδέποτε είχα σκοπό να κάνω "διασκευή", δηλαδή να αλλάξω τη γλώσσα ή την αφηγηματική ροή του Μπροχ, για να καταλήξω σε ένα "σενάριο". Επέλεξα μεγάλα κομμάτια από το μυθιστόρημα, τα οποία μετά τα έσπασα και τα έδωσα στους διαφορετικούς χαρακτήρες. Δεν ήθελα να χαθεί ο μυθιστορηματικός χαρακτήρας του κειμένου -αυτό θεωρώ πως θα ήταν χαμένος χρόνος. Αλλά η εκφορά του συγκεκριμένου λόγου, πυκνού, φιλοσοφικού και απείρως συγκινητικού, θεωρώ πως μπορεί να λειτουργήσει εκρηκτικά πάνω στη σκηνή».

Γιατί επιλέξατε ως τίτλο της παράστασης τον «Ρομαντισμό»; «Ο τίτλος του πρώτου τόμου των Υπνοβατών είναι "1888: Πάσενοφ ή ο Ρομαντισμός". Ο Ρομαντισμός είναι κατά μία έννοια ο ερμηνευτικός χάρτης του πρώτου μέρους της τριλογίας. Και φυσικά είναι ο πυρήνας μιας αστείρευτης ειρωνείας. Ήθελα να κρατήσω αυτή την εξαιρετική ειρωνεία, η οποία θεωρώ είναι πλέον πιο ισχυρή, καθώς η λέξη "ρομαντισμός" έχει εν πολλοίς αποκολληθεί από το λογοτεχνικό κίνημα του 19ου αιώνα και έχει διευρυνθεί σε μεγάλο βαθμό. Μιλάμε πλέον για ρομαντικές ταινίες, ρομαντικές φωτογραφίες ή ρομαντικές διακοπές, αγνοώντας τη γενεαλογία του προσδιορισμού αυτού. Επί της ουσίας όμως, αυτή η σχεδόν αυθαίρετη χρήση της λέξης είναι και το κέντρο της ειρωνείας του Μπροχ. Όταν στην καθημερινότητά μας μιλάμε για ρομαντισμό, μιλάμε για μια διάσταση πέραν της κανονικότητας, μια διάσταση όπου ο έρωτας νικάει τα εμπόδια, όπου το χρώμα του ουρανού αντιπροσωπεύει την εσώτερη κατάσταση του ατόμου, το συναίσθημα είναι διαχρονικό και άφθαρτο κτλ.

Επί της ουσίας, ο προσδιορισμός ρομαντικός είναι συνώνυμος με τον προσδιορισμό φαντασιακός. Και αυτή η πολιτισμική φαντασίωση, βουτηγμένη μέσα σε μια ηθική σήψη και ιστορική ενοχή, είναι το κέντρο του μυθιστορήματος. Και ακριβώς επειδή η λέξη "ρομαντισμός" είναι τόσο βαριά αλλά και τόσο αναγνωρίσιμη και κοινή, ήθελα αυτή να είναι ο τίτλος. Επί της ουσίας, η παράσταση ξεκινά με το μειδίαμα που προκαλεί ο τίτλος».

Ποια στοιχεία του έργου του Μπροχ και της εποχής που αποτυπώνει, ταυτίζονται με το σήμερα; «Η υπνοβασία. Η ύπαρξη του σύγχρονου ανθρώπου, από τους χαρακτήρες του Μπροχ μέχρι τους πολίτες της Ευρώπης στις μέρες μας, είναι δεσμευμένη από μια νάρκωση, που όμως δεν είναι ολική. Υπάρχει συνείδηση, υπάρχει στοιχειώδης κίνηση, επαφή με τον περιβάλλοντα χώρο, αλλά η υποκειμενική εμπειρία είναι μουδιασμένη, νεκρωμένη, απεχθάνεται την ένταση και την ευθύνη, τη συναισθηματική ακρότητα και την ιστορική συναίσθηση. Η ύπαρξη του υπνοβάτη είναι μοναχική, φοβική και ανεύθυνη».

Ο Μπροχ, σύμφωνα με τον Κούντερα, απέσυρε θα λέγαμε τους προβολείς από τους χαρακτήρες και την ψυχολογία που τους διαμορφώνουν και τους έριξε στις θεμελιώδεις καταστάσεις. Θέλετε να μας πείτε μερικά λόγια για τους χαρακτήρες του «Ρομαντισμού» που δεν είναι συμπαθείς, όπως έχετε πει, αλλά και για τις θεμελιώδεις καταστάσεις του έργου; «Οι χαρακτήρες του Μπροχ όντως δεν είναι συμπαθείς. Όμως είναι απίστευτα ενδιαφέροντες και εξαιρετικά ευάλωτοι. Κατά μία έννοια, φέρουν το στοιχείο του τραγικού. Αλλά η τραγικότητα δεν προκαλεί ταύτιση αλλά απόσταση. Μέσω αυτής της απόστασης ο Μπροχ προκαλεί τον αναγνώστη του να διακρίνει και να ψηλαφήσει τις αδιόρατες, υπόκωφες εντάσεις των θεμελιωδών καταστάσεων για τις οποίες μιλάει ο Κούντερα. Στον "Ρομαντισμό", ο Γιόαχιμ φον Πάσενοφ αναδομεί την υποκειμενικότητά του μέσω της κατασκευής μιας θάλασσας συμβόλων που αντικαθιστούν την άμεση εμπειρία. Απορρίπτει τη σχέση του με τη Ρούζενα, την πόρνη με την οποία είναι ερωτευμένος, λόγω κοινωνικών συμβάσεων και παντρεύεται την αριστοκρατική Ελίζαμπετ. Μέσα σε αυτή την κοινότοπη ερωτική ιστορία δεσπόζει και ο χαρακτήρας του Μπέρτραντ, ενός αμείλικτα σύγχρονου, ιδιοφυούς ανθρώπου που υπονομεύει και εν τέλει αποδομεί τον συντηρητισμό του Γιόαχιμ. Οι εμπειρίες αυτές, τραυματικές στην πλειοψηφία τους, δεν μπορούν να ερμηνευθούν από τον Γιόαχιμ ως μέρος της καθημερινής του ύπαρξης, και έτσι τον οδηγούν σε μια ακραία εσωστρέφεια όπου ο κάθε χαρακτήρας μεταμορφώνεται σε υπερβατικό σύμβολο που τον καταδυναστεύει. Ο ίδιος ο Γιόαχιμ στέκει άπραγος και άβουλος ενώπιον της εξουσίας των συμβόλων που ο ίδιος κατασκεύασε για να ξεγελάσει τη στειρότητα της εμπειρίας».

Πώς νιώθετε ως καλλιτέχνης και πολίτης της σύγχρονης Ευρώπης; Βλέπετε σε κίνδυνο τον πλουραλισμό, «που υπήρξε πάντα το θεμέλιο της έννοιας της ευρωπαϊκής ελευθερίας, η πιο σημαντική συμβολή του πολιτισμού μας -αυτή η ζωντανή διαλεκτική που δεν καταλήγει σε ένα είδος ιδεολογίας απολυταρχικής...» (Αλ. Καμύ); «Αισθάνομαι ανήσυχος και πλέον πολύ συχνά θυμωμένος. Η Ευρώπη έχει ακολουθήσει την ίδια διαστρεβλωτική πορεία που παρατηρεί ο Μπροχ στον "Ρομαντισμό". Η έννοια της δημοκρατίας, της ελευθερίας, των ίσων δικαιωμάτων φαίνονται σαν ιδεοληψίες του παρελθόντος και όχι σαν σοβαρή ιστορική και φιλοσοφική παρακαταθήκη. Η Ευρώπη έχει γίνει ξανά άγρια, ανίκανη να συμφιλιωθεί με τραύματα του παρελθόντος, ρουφηγμένη σε έναν ακραίο καπιταλισμό, ιστορικά ανεύθυνη, κοινωνικά σκληρή. Η πνευματικότητα, η διανόηση, η εκπαίδευση και η τέχνη έχουν παραγκωνιστεί ή έχουν ευγενικά φιμωθεί. Ο πλουραλισμός στην οποία αναφέρεται ο Καμύ φοβάμαι έχει εκπέσει και έχει μετατραπεί σε πληθωρικότητα, αλλά όχι σε ουσιαστικές, σύγχρονες και πολυπρισματικές πολιτισμικές αφηγήσεις».

«Για μένα ο σκηνοθέτης πρέπει να εξαφανίζεται τη στιγμή που ξεκινάει η παράσταση». Τι εννοείτε με αυτή τη δήλωσή σας; «Η προσωπική μου γνώμη είναι πως ο σκηνοθέτης είναι ένα είδος αρχιτέκτονα -σχεδιάζει ένα κτίριο, επιβλέπει το χτίσιμο, εποπτεύει την κάθε λεπτομέρεια, οδηγεί τους συνεργάτες του προς τον σωστότερο τρόπο ανέγερσης του οικοδομήματος. Η παράσταση επ’ ουδενί λόγω δεν πρέπει να είναι μια αναπαράσταση του οικοδομήματος, αλλά η παροντική εποίκισή του. Ο σκηνοθέτης κατασκευάζει μια φόρμα και μαζί με τους ηθοποιούς ανακαλύπτει και διαμορφώνει τους "νόμους" αυτής της φόρμας. Η παράσταση όμως δεν πρέπει να είναι απλά μια επανάληψη της φόρμας, αλλά το ενεργό, παροντικό βίωμα της φόρμας από τον ηθοποιό, ο οποίος δεν επαναλαμβάνει απλά κινήσεις, παύσεις ή λόγια, αλλά διαμορφώνει τη φόρμα με βάση τον παρόντα χρόνο. Ο ηθοποιός είναι καλλιτέχνης του παρόντος -από την άλλη μεριά, ο σκηνοθέτης, και αυτό ίσως είναι και το πιο τραυματικό μέρος της συγκεκριμένης δουλειάς, είναι στην αρχή παγιδευμένος στο μέλλον, δηλαδή με το πώς θα βγει μια παράσταση, και μετά με το παρελθόν, όταν η παράσταση είναι έτοιμη και ο ίδιος είναι επί της ουσίας άχρηστος στη θεατρική πράξη. Θεωρώ πως ο σκηνοθέτης δεν πρέπει να φαίνεται στην παράσταση -πρέπει να έχει μάθει να κρύβεται».


Info: Ρομαντισμός, σε σκηνοθεσία του Θέμελη Γλυνάτση, 18 Μαρτίου - 5 Απριλίου 2015, 21:00, Μικρή Σκηνή, Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών, Συγγρού 107. Μετρό στάση Συγγρού-Φιξ. Facebook. Εισιτ.: 5-18 ευρώ.

εμφάνιση σχολίων