2010-2020: Το τέλος Α' ΠΡΟΣΩΠΟ των Ψευδαισθήσεων

Α' ΠΡΟΣΩΠΟ Καταρχάς μια παράξενη σχεδόν σωματική αίσθηση: καμία δεκαετία δεν πέρασε πιο γρήγορα από αυτή: σκέφτομαι παλιές ασπρόμαυρες χολιγουντιανές ταινίες που για να δείξουν το πέρασμα του χρόνου δείχνουν ημερολόγια τοίχου με τις μέρες και τους μήνες να τρέχουν με φρενήρη ταχύτητα.

Σε αυτά τα χρόνια ζήσαμε σε μια διαρκή κοινωνικο/οικονομική/πολιτική αναταραχή, με έντονη ρευστότητα, με ραγδαία κατάρρευση αξιών και προτύπων και με έντονη την έλλειψη μύθων και νέων ιδεών. Αυτή η δεκαετία μπορεί να ονομαστεί και Δεκαετία της Άρνησης, ή των πολλαπλών Διαψεύσεων.

Οι κοινωνίες διχάστηκαν. Κομμάτια της κατέβηκαν στους δρόμους, διαμαρτυρήθηκαν, συγκρούστηκαν και εξεγέρθηκαν συνειδητοποιώντας  ότι το σύστημα είναι απαρχαιωμένο κι επικίνδυνο με μεθόδους που οδηγούν σε συνεχείς αποτυχίες. Άλλοι θεώρησαν ότι αναλαμβάνοντας τα ρίσκα δημιουργούμε μεγαλύτερη αστάθεια και χάος. Φοβούνται άλλο ένα οικονομικό κραχ, τη διάλυση της κοινωνίας  και την πτώση των κυβερνήσεων. Διανύσαμε μια εποχή αβεβαιότητας και πόλωσης που το παλιό και το καινούργιο δεν ξεχωρίζουν με ευκρίνεια και που η εξέλιξη με την οπισθοδρόμηση πάνε χέρι χέρι. Από την μία πλευρά οι γάμοι μεταξύ προσώπων του ιδίου φύλου γίνονται πραγματικότητα παντού ενώ την ίδια στιγμή στην Ινδία η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου αντιστρέφει τη σημαντική απόφαση ενός κατώτατου δικαστηρίου, από το 2009, όταν  αποποινικοποίησε τις ομοφυλοφιλικές σεξουαλικές πράξεις, στη Ρωσία υπάρχει έμμεση ποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας, ενώ η Γερουσία της Αλαμπάμα μέσα στο 2019 (ακόμα μία πολιτεία των ΗΠΑ που προστίθεται  σε αυτές που απαγορεύουν δια νόμου τις αμβλώσεις σε σχεδόν όλες τις περιπτώσεις) ενέκρινε σχέδιο νόμου το οποίο δεν προβλέπει εξαιρέσεις ούτε καν στις περιπτώσεις αιμομιξίας ή βιασμού.

Ενδόμυχα κάποιοι κατάλαβαν κάτι που πιθανόν πολλοί δεν συνειδητοποιούν: η πολιτική,  ο πολιτισμός, η οικονομία, οι σχέσεις, ολόκληρο το φάσμα της ζωής  ποτέ δεν θα είναι ξανά ίδιο μετά από αυτή τη δεκαετία. 


1. Πολιτική
- Η Αραβική δίψα για δημοκρατία που ξεκίνησε ως Άνοιξη στις αρχές τις δεκαετίας (18.12.10) κατέληξε Χειμώνας. Με αναιμικές δημοκρατίες στην καλύτερη περίπτωση, όπως της Τυνησίας. Αλλού η Αραβική Άνοιξη πνίγηκε στο αίμα:  βίαιη αντεπανάσταση και πραξικόπημα στην Αίγυπτο, τρομακτικός εμφύλιος πόλεμος στην Συρία με αποτέλεσμα την άνοδο του Isis, εμφύλιος στην Λιβύη, πόλεμος στην Υεμένη. Χιλιάδες νεκροί, εκατομμύρια πρόσφυγες.

- Ο καπιταλισμός ως ξεσαλωμένος νεοφιλελευθερισμός επικράτησε παντού στη Δύση. Ωστόσο το σύστημα δεν φαίνεται να τηρεί στις υποσχέσεις του σε υλικό επίπεδο. Δεν υπάρχει ένας απέραντος ορίζοντας προόδου. Μπροστά σε αυτή τη κατάσταση οι πολίτες αντιδρούν με διαφορετικούς τρόπους. Με απάθεια, νεοσυντηρητισμό και ακροδεξιές αντιδράσεις δηλαδή με ένα μείγμα γενικευμένου ρατσισμού (εναντίον των προσφύγων ή κάθε διαφορετικού) και ικανοποίηση στις αυταρχικές επιλογές των κυβερνήσεων. Υπάρχει ένα παράθυρο αισιοδοξίας όσον αφορά τους νέους που φαίνεται ότι είναι έτοιμοι να κάνουν ερωτήσεις, να αναλάβουν πρωτοβουλίες, να ασκήσουν κριτική, να κατέβουν στους δρόμους.

- Το κίνημα Occupy Wall Street που ξεκίνησε ως διαμαρτυρία (17.9. 2011) εναντίον των δισεκατομμυριούχων και της οικονομικής ανισότητας με σύνθημα «Είμαστε το 99%» επεκτάθηκε σε 951 πόλεις σε 82 χώρες υπήρξε ένα από τα πιο σημαντικά κινήματα των 10ς. «Το 2018 στις Ηνωμένες Πολιτείες το πλουσιότερο 10% κατείχε το 70% του συνολικού πλούτου των νοικοκυριών, σε σχέση με το 60% του 1989». Το μερίδιο που διοχετεύθηκε στο υψηλότερο 1% του πληθυσμού "πραγματοποίησε άλμα στο 32% του πλούτου πέρσι, όταν το 1989 ήλεγχε το 23%". (Forbes, Iούνιος 2019). Σύμφωνα με  στοιχεία για το 2014 του Ερευνητικού Ινστιτούτου της Ελβετικής τράπεζας Credit Suisse, το  0,7% του παγκόσμιου πληθυσμού (35 εκατ. εκατομμυριούχοι) ελέγχει το 44% του παγκόσμιου πλούτου (από 41% τον προηγούμενο χρόνο), ο οποίος ανήλθε για το 2014 στα επίπεδα-ρεκόρ των 263 τρισ. δολαρίων από 241 τρισ. δολάρια το 2013. Οι έλληνες δισεκατομμυριούχοι αυξήθηκαν από 9 το 2013 σε 11 το 2014, με τους εκατομμυριούχους να υπολογίζονται αντίστοιχα σε 34.723 αντιπροσωπεύοντας το 0,8% του πληθυσμού της χώρας». (Βήμα 9/11.14). Το κίνημα εκφυλίστηκε και εξαφανίστηκε μερικούς μήνες μετά επειδή δεν υπήρχαν ιδέες  και στόχοι ώστε να δημιουργήσουν ένα κίνημα διεκδικήσεων και αλλαγών.

- Σε αυτή τη δεκαετία συνειδητοποιήσαμε ότι η δεξιά και η αριστερά όπως τις ξέρουμε έχουν εξαντλήσει οριστικά τον ιστορικό τους κύκλο. Δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στην νέα τεχνολογική φάση της ανθρωπότητας και της μαζικής κουλτούρας που διολισθαίνει επικίνδυνα στον ολοκληρωτισμό. Η αριστερά που μιλούσε εξ ονόματος των αδικημένων με αιχμή πανανθρώπινες αξίες έχει χάσει την επαφή της με τον κοινό λόγο ανήμπορη να μιλήσει με αυτούς που εκπροσωπεί. Η νεοφιλελεύθερη δεξιά έχει κάνει τον πολίτη πελάτη προσπαθώντας με κάθε τρόπο να τον πείσει να καταναλώσει περισσότερο χωρίς να του δίνει τα μέσα για να το κάνει με αποτέλεσμα μια γενικευμένη δυσφορία ενώ το δελεαστικό τρίπτυχο νόμος, τάξη, κανονικότητα στην πράξη μεταφράζεται σε αυταρχισμό και καταστολή.

- Όποιος διαθέτει δύο ζωντανά εγκεφαλικά κύτταρα δεν μπορεί να μην παρατηρήσει ότι η εξουσία μετατοπίζεται από τους πολιτικούς σ’ ένα ολιγoμελές οικονομικό κλαμπ. Ή ότι η αστυνομία ως μέσο καταστολής μετατρέπεται αργά και σταθερά σε στρατιωτικό μοχλό. Αυτές οι μετατοπίσεις είναι πολύ σημαντικότερες από ότι ο μέσος άνθρωπος μπορεί να συνειδητοποιήσει αυτή τη στιγμή.


2. Κοινωνικά δίκτυα
Το Instagram (Οκτώβριος 2010) σκότωσε την αίσθηση της πραγματικότητας. Ό,τι φωτογραφίζεται δεν είναι αληθινό ή ό,τι φωτογραφίζεται είναι εξωραϊσμένη άποψη της πραγματικότητας. Μια συνεχής και κοπιώδης προσπάθεια να γίνουμε Εικόνες- με φίλτρα, με επιδέξιο κροπάρισμα, με  επεμβάσεις πάνω στις φωτογραφίες. Δεν αποτελούμε περιπτώσεις ναρκισσισμού αλλά μιας μαζικής ψύχωσης που φοβάται τα γηρατειά και το χρόνο και στοχεύει στη διασημότητα και στο χρήμα ως κολυμπήθρα του Σιλωάμ στην οποία βρίσκεις το φως σου. Όλοι θέλουν να είναι κάποιοι άλλοι. Ο εαυτός λείπει ενοχλητικά. Το παράδοξο είναι ότι αυτή η τάση έρχεται να συγκρουστεί μετωπικά με το new age πρόσταγμα: γίνε ο εαυτός σου. Κανείς δεν θέλει να είναι ο εαυτός του, όλοι θέλουν να είναι κάποιος άλλος. Από κάτω κενό. Ένα κενό που διακρίνεις στα μάτια και το βλέμμα- η φωτογραφία κρύβει αλλά το σώμα αποκαλύπτει την κατάθλιψη: κάπου υπάρχει κάποιος/α περισσότερο όμορφος/η, γυμνασμένος/η, νέος/α, αδύνατος/η, ξανθός/ιά, δημοφιλής, επιτυχημένος/η,  πλούσιος.


3. Κλιματική κρίση
Οι άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη θα αντιμετωπίσουν «ανείπωτα δεινά εξ αιτίας της κλιματικής κρίσης εκτός κι αν υπάρξει μια τεράστια μεταστροφή σε παγκόσμια κλίμακα» προειδοποίησαν 11.000 επιστήμονες.

«Δηλώνουμε με σαφήνεια και χωρίς αμφιβολία ότι ο πλανήτης Γη αντιμετωπίζει κλιματική έκτακτη ανάγκη», πρόσθεσαν. «Για να εξασφαλίσουμε ένα βιώσιμο μέλλον, πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο ζούμε. [Αυτό] συνεπάγεται σημαντικές μεταβολές στους τρόπους λειτουργίας και αλληλεπίδρασης της παγκόσμιας κοινωνίας μας με τα φυσικά οικοσυστήματα». Η δήλωσή τους δημοσιεύτηκε στο Journal BioScience στις 5.11.19 στην 40η επέτειο της πρώτης Διάσκεψης για το Κλίμα που έγινε στην Γενεύη το 1979.

Η έκρηξη του νεανικού κινήματος που ξεκίνησε με την  Γκρέτα Τουνμπεργκ  από το σχολείο της στην Σουηδία πριν από 15 περίπου μήνες διαχύθηκε και στις πέντε ηπείρους. Υπολογίζονται σε 185 οι  χώρες που συμμετείχαν στις διαμαρτυρίες που σε πολλές περιπτώσεις είχαν διαφορετικούς στόχους από την αύξηση της θαλάσσιας στάθμης στα νησιά του Σολομώντα, στα τοξικά απόβλητα στην Νότια Αφρική, στην μόλυνση του περιβάλλοντος και τα πλαστικά στην Ινδία στην επέκταση της χρήσης άνθρακα στην Αυστραλία.


4. Σεξ
Tο #Me too ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2017 από το άρθρο των New York Times στο οποίο η ηθοποιός και πολιτική ακτιβίστρια Ashley Judd κατηγόρησε τον παραγωγό Χάρβει Γουαινσταιν (ιδρυτή με τον αδελφό του της Miramax) για σεξουαλική κακοποίηση γεγονός που τον οδήγησε σε παραίτηση μερικές μέρες αργότερα. Αν και θα μπορούσε μετά από μερικά πρωτοσέλιδα το σκάνδαλο να ξεχαστεί ως συνήθως αναζωπυρώθηκε  μια εβδομάδα μετά όταν η ηθοποιός Αλίσα Μιλάνο τουίταρε το διάσημο τουίτ: «Αν έχεις σεξουαλικά παρενοχληθεί ή κακοποιηθεί γράψε “me too” κάτω από  αυτό το τουίτ. Το #Me too μεταμορφώθηκε αστραπιαία σε παγκόσμιο φαινόμενο που σάρωσε κάθε κοινωνική ομάδα- άγγιξε πολιτικούς, ηθοποιούς, δημοσιογράφους, δικηγόρους, πανεπιστημιακούς, γιατρούς, τραγουδιστές της όπερας.

Το θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης ήρθε για να μείνει. Το σεξ στην εποχή του #Me too είναι δύσκολο, μπερδεμένο και πολύπλοκο. Αυτό το ζήτημα στο οποίο παίζει τεράστιο ρόλο η εμπιστοσύνη και η συναίνεση οι φεμινίστριες ισχυρίζονται ότι είναι τόσο απλό όσο και το να βουρτσίζεις τα δόντια σου. Δεν είναι γιατί οι συζητήσεις μεταξύ δύο ενηλίκων για συναίνεση, οι διαπραγματεύσεις ώστε να δοθεί η άδεια και από τις δύο πλευρές για τις σεξουαλικές πρακτικές που θα ακολουθηθούν ή ακόμα και οι υπογραφές σε δηλώσεις που περιγράφουν το σεξ δεν είναι λύση στο πρόβλημα της εμπιστοσύνης μεταξύ ανδρών και γυναικών. Όσο περισσότερο αστυνομεύονται οι σεξουαλικές σχέσεις τόσο περισσότερο γίνεται εκκωφαντικό το μήνυμα ότι το σεξ είναι επικίνδυνο και η εμπιστοσύνη υπονομεύεται.

Το σεξ έχει φορτιστεί τόσο αρνητικά που πολλοί νέοι φαίνεται ότι το εγκαταλείπουν ή το βάζουν στο περιθώριο. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μια πρόσφατη Βρετανική έρευνα ενδεικτική ως προς την τρέχουσα κατάσταση της σεξουαλικής ζωής των νεαρών ανδρών και γυναικών: ένας στους οκτώ Βρετανούς 26 χρονών δεν έχει κάνει ποτέ σεξ, ενώ μια γενιά πριν η αναλογία ήταν ένας στους είκοσι. Η περσινή (2018) Εθνική Έρευνα για τις Σεξουαλικές Συμπεριφορές και Τρόπους Ζωής επιβεβαιώνει αυτή την τάση δείχνοντας ότι το 23% των  νέων μεταξύ 16-24 δεν έκανε καθόλου σεξ την τελευταία χρονιά. Φυσικά το σεξ δεν μειώθηκε εξ αιτίας του #Me too ή με τη συνεχή δημοσιότητα σε κατηγορίες γυναικών για βιασμούς, σεξουαλικές κακοποιήσεις, ή για ανεπιθύμητα φιλιά, αγκαλιές και αγγίγματα. Όμως το #Me too  αύξησε το άγχος και τους φόβους να μην κάνει κάποιος κάτι λάθος.

Οι άντρες και οι γυναίκες είναι ισότιμοι, ή προσπαθούν να βρουν ένα τρόπο να είναι ισότιμοι. Αυτό που προς το παρόν έχουν καταφέρει είναι να είναι και οι δύο ισότιμα αγχωμένοι. Η αναγόρευση της συναίνεσης σε μείζον ζήτημα κάνει την οικειότητα αδύνατη. Δεν γίνεται να ιδιωτικοποιήσεις τα δημόσια στάνταρντς.

εμφάνιση σχολίων