Η μείζων αυταπάτη της νεοελληνικής αυτοσυνείδησης είναι εκείνο το οποίο η ίδια (με ελάχιστη μετριοφροσύνη) ονομάζει ελληνοκεντρισμό. Οι δύο λέξεις που συνθέτουν τον όρο είναι ελληνικές. Τι σημαίνει, όμως, ο όρος αυτός; Ελληνοκεντρική είναι η σύλληψη που θέλει την Ελλάδα να αποτελεί ένα κέντρο.
Κέντρο τίνος πράγματος; Κανείς δεν απαντά ξεκάθαρα στο ερώτημα, ωστόσο η αναπαράσταση του κέντρου αυτού συνεπάγεται τον κόσμο σαν να είναι η περιφέρειά του. Βεβαίως, η ελληνοκεντρική αντίληψη καθόλου δεν αποσαφηνίζει το άρρητο περιεχόμενο του ονόματος που δίνει στον εαυτό της, επειδή, όπως ήδη έχουμε πει, δεν σκέπτεται το πεπρωμένο της έτσι ώστε να το εκφράσει μέσω της γλώσσας. Κατασκευάζει για τον εαυτό της διαταραγμένες και διαταράσσουσες αναπαραστάσεις και προφέρει ένα χείμαρρο από λόγια ή σωπαίνει».
«Η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας είναι μία μοίρα: θετική ή αρνητική, μπορεί ν’ αντιμετωπισθεί είτε ως μοίρα προνοιακή είτε ως η μοίρα ενός καθυστερημένου λαού τον οποίο εκμεταλλεύονται οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.
Η Ελλάδα είναι ελληνική: είτε συνθέτει εθνική ενότητα, μια ράτσα, είτε το μελλοντικό μέλος μιας μελλοντικής Συνομοσπονδίας. Η μοίρα της είναι νεωτερική: είτε βρίσκεται κάτω απ’ το σημάδι της αναζήτησης του θεμελίου είτε κάτω απ’ το σημάδι της πάλης των τάξεων ή των κρατών. Η σύγχρονη Ελλάδα, όπως κι αν αντιμετωπίζεται, εθνικά ή κοινωνικά, φυλετικά ή πολιτισμικά, δεν μπορεί να είναι δίχως μοίρα στους κόλπους του σύγχρονου κόσμου. Παραμένει εντούτοις πρόβλημα: από το α ως το ω.
Η Ελλάδα οφείλει επίσης ν’ αναπτύξει τις έρευνες που αφορούν τα ιδιαίτερά της προβλήματα: ν’ αποκτήσει συνείδηση της παράδοσης και της ιστορίας της, της καταγωγής και της δομής της
Το ερώτημα το οποίο μας θέτει είναι καίριο: ο κατακερματισμός επομένως των απαντήσεων θα σήμαινε ότι δεν εισακούεται η ερώτηση. Οι επιμέρους λύσεις που επιβάλλονται είναι, φυσικά, πολυάριθμες και αφορούν την οικονομία και την πολιτική, το δίκαιο και την παιδεία, τη συνείδηση και την τεχνική. Όλες αυτές οι επιμέρους λύσεις έχουν θεμελιωδώς ανάγκη θεμελίου. Το είναι της Ελλάδας συμπίπτει με το θεμέλιο αυτό.
Η Ελλάδα οφείλει επίσης ν’ αναπτύξει τις έρευνες που αφορούν τα ιδιαίτερά της προβλήματα: ν’ αποκτήσει συνείδηση της παράδοσης και της ιστορίας της, της καταγωγής και της δομής της, της λογοτεχνίας και των προσωπικοτήτων της· οφείλει ν’ αποκτήσει μια γνώση και ν’ αναπτύξει τις επιστήμες. Αφήνοντας κατά μέρος την αυταρέσκειά της, θα περάσει μήπως στο στάδιο της προσπάθειας και της συνέπειας; Θα εκτιναχθεί –σαν μεταλλικό ελατήριο πιεσμένο από καιρό– προς την κατάκτηση της δικής της κίνησης; Θα γνωρίσει τη χαρά της αποτελεσματικής έντασης και την αληθινή θλίψη της κακιάς ώρας; Στους κόλπους του νεωτερικού Κόσμου που κυριαρχείται από τις μεγάλες δυνάμεις, με ποιον τρόπο θα εδραιώσει η Ελλάδα την αρμονία ανάμεσα στη δύναμη και την αδυναμία της; Και για να ιδιοποιηθεί το είναι της, μήπως πουλήσει την ψυχή της στον διάβολο; Θα μπορέσει να εξασφαλίσει τη θέση της στον κόσμο χωρίς να εγκαταλείψει τη φύση της και θα ξέρει με ποιον τρόπο να διατηρήσει την ισορροπία ανάμεσα στην φύσιν και την τέχνην;
Αποσπάσματα από το βιβλίο του Κώστα Αξελού Η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας, εκδόσεις Νεφέλη. Ο Κώστας Aξελός (26 Ιουνίου 1924 - 4 Φεβρουαρίου 2010) ήταν σύγχρονος Έλληνας φιλόσοφος, στοχαστής, καθηγητής φιλοσοφίας και συγγραφέας. Σπούδασε Νομική στην Αθήνα και φιλοσοφία στη Σορβόνη. Το 1944 στα Δεκεμβριανά, έζησε εικονική εκτέλεση στα κρατητήρια της Ασφάλειας, φυλακίστηκε σε στρατόπεδο και τελικά απέδρασε. Το 1945 μετέβη με το πορτογαλικό πλοίο Ματαρόα από τον Πειραιά στο Παρίσι, μαζί με 200 ακόμα ανθρώπους, ανάμεσά τους ο Κορνήλιος Καστοριάδης και ο Κώστας Παπαϊωάννου, με υποτροφία του Γαλλικού Ινστιτούτου από τη γαλλική κυβέρνηση. Λίγο διάστημα μετά την αναχώρησή του, καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο από στρατοδικείο. Σπούδασε φιλοσοφία στη Σορβόνη, όπου και δίδαξε από το 1962 μέχρι το 1973, όμως δεν έγινε ποτέ καθηγητής, θεωρώντας «ότι το πανεπιστήμιο δεν είναι χώρος ριζικής σκέψης». Από το 1950 έως το 1957 εργάστηκε στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας και επεξεργάστηκε τις δύο διδακτορικές διατριβές του πάνω στον Ηράκλειτο και τον Μαρξ. Το 1952 κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο Φιλοσοφικές Δοκιμές από τις εκδόσεις Παπαζήση. Τα έργα του (είκοσι τέσσερα βιβλία και πολλά κείμενα γραμμένα σε γαλλικά, ελληνικά και γερμανικά) έχουν μεταφραστεί σε 19 γλώσσες. Ο Κώστας Αξελός ήταν επίσης διδάκτορας του Πάντειου Πανεπιστημίου, του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων και του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου.
Διαβάστε επίσης:
Αξελός: Πώς να ζήσουμε
Κώστας Αξελός
Αξελός: Φιλοσοφικά ανέκδοτα