ΦΩΤΟ: UNSPLASH
Το Κάστρο της Μονεμβασιάς είναι η μια από τις 3 τοποθεσίες πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς που κινδυνεύουν περισσότερο και μπήκαν στον κατάλογο με τα 7 πιο απειλούμενα μνημεία και τοποθεσίες πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2025
Και από τι κινδυνεύει; Η κύρια απειλή για τη Μονεμβασιά βρίσκεται σήμερα σε ένα σχέδιο για τελεφερίκ που προωθείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και τη δημοτική αρχή.
Το Κάστρο της Μονεμβασιάς είναι χτισμένο σε έναν ογκώδη ασβεστολιθικό βράχο με απόκρημνες πλαγιές, που εξέχει από τη νοτιοανατολική ακτή της Πελοποννήσου, στην Ελλάδα. Ο βράχος συνδέεται με την ηπειρωτική χώρα με έναν ισθμό και μια γέφυρα. Αυτή η μοναδική διαμόρφωση σχηματίζει ένα διπλό λιμάνι που στήριξε την ευημερία της Μονεμβασιάς από τη μεσαιωνική έως τη σύγχρονη περίοδο.
Η κύρια απειλή για τη Μονεμβασιά βρίσκεται σήμερα σε ένα σχέδιο για τελεφερίκ που προωθείται από το Υπουργείο Πολιτισμού
Η Άνω Πόλη, που αναπτύσσεται σε ένα επίπεδο πλάτωμα στην κορυφή του βράχου, ήταν οχυρωμένη και κατοικήθηκε μέχρι το 1690. Στις μέρες μας διατηρούνται καλά οι οχυρώσεις και λίγα μόνο μνημεία, συμπεριλαμβανομένης μιας εκκλησίας του 12ου αιώνα, ενός συγκροτήματος πύλης, δύο ιδιωτικών κατοικιών και αρκετών δεξαμενών. Υπάρχουν επίσης ερείπια σπιτιών και ένα δίκτυο ιστορικών μονοπατιών.
Η Κάτω Πόλη αναπτύχθηκε σε μια λωρίδα γης στα ριζά του βράχου και προστατεύεται επίσης από οχύρωση. Χάρη στα βυζαντινά έως σύγχρονα μνημεία της, η Μονεμβασιά προσελκύει επισκέπτες από όλο τον κόσμο, ενώ η μοναδικότητα του τόπου έχει αποτελέσει έμπνευση για πολλούς καλλιτέχνες.
Από τη δεκαετία του 1960, ο ιστορικός οικισμός του Κάστρου, καθώς και ο ισθμός και η γέφυρα προστατεύονται από διάφορες διατάξεις που αποσκοπούν στη διατήρηση των ιστορικών δομών, τη διαφύλαξη του αρχικού ύφους του οικισμού και το σεβασμό των αρχιτεκτονικών κανόνων του Κάστρου της Μονεμβασιάς.
Κατά τη δεκαετία του 1970 η Μονεμβασιά άρχισε να γίνεται τουριστικός προορισμός και ενώ μέχρι τότε το προσωπικό ενδιαφέρον και η ατομική φροντίδα εξασφάλιζαν την προστασία του οικισμού, η σημαντική αύξηση του τουριστικού ενδιαφέροντος και η επέκταση του επενδυτικού και επιχειρηματικού ενδιαφέροντος έχει φτάσει στο σημείο να θέτει σε απόλυτο κίνδυνο τον αυθεντικό χαρακτήρα του ιστορικού συνόλου. Τα περισσότερα από τα λιγοστά καταστήματα της Κάτω Πόλης μετατρέπονται σε κέντρα εστίασης και αναψυχής, ενώ πολυάριθμα σπίτια μετατρέπονται σε καταλύματα.
Η κύρια απειλή για τη Μονεμβασιά βρίσκεται σήμερα σε ένα σχέδιο για τελεφερίκ που προωθείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και τη δημοτική αρχή. Σύμφωνα με την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, η οποία πρότεινε το Κάστρο της Μονεμβασιάς για ένταξη στο πρόγραμμα των 7 πιο απειλούμενων μνημείων για το 2025 (7 Most Endangered 2025), το τελεφερίκ προφανώς συνιστά απειλή υποτίμησης της περιβαλλοντικής και πολιτιστικής αξίας του συνολικού χώρου, υποβάθμισης της εμπειρίας των επισκεπτών, και διάρρηξης της ενότητας του τοπίου. Η διαθέσιμη «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων» στερείται σαφήνειας και λεπτομέρειας σχετικά με τις επιπτώσεις του έργου στην πανίδα και τη χλωρίδα, στην ηχορύπανση και την κυκλοφοριακή συμφόρηση. Συνολικά, το έργο φαίνεται να εμπνέεται περισσότερο από κερδοσκοπικά ενδιαφέροντα παρά από ζητήματα προσβασιμότητας, παρότι εντάσσεται σε πρόγραμμα που αφορά την προσβασιμότητα του χώρου από άτομα με αναπηρία.
Η απειλή που συνιστά το έργο του τελεφερίκ έχει εγείρει σοβαρές ανησυχίες και έχει προσελκύσει δημόσιες δηλώσεις και δελτία τύπου από μια σειρά φορέων, όπως το ICOMOS, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων και η Monumenta. Πολυάριθμοι φορείς και άτομα έχουν αναλάβει ή σχεδιάζουν να αναλάβουν μια σειρά από δράσεις για να μπορέσει η τοπική κοινότητα της Μονεμβασιάς, ο δήμος, το ελληνικό κράτος και το διεθνές κοινό να αναγνωρίσουν την απειλή που θέτει το έργο του τελεφερίκ τόσο για το περιβάλλον όσο και για την πολιτιστική κληρονομιά του Κάστρου της Μονεμβασιάς.
Η Ελληνική Εταιρεία Πολιτισμού και Αθλητισμού προτείνει να αντικατασταθεί το σχέδιο για τελεφερίκ με σχέδιο για ανελκυστήρα επιβατών. Ένας βιομηχανικός ανελκυστήρας κατασκευάστηκε στη Μονεμβασιά πριν από μια δεκαετία για να διευκολύνει τα έργα αποκατάστασης της Άνω Πόλης. Μια φιλική προς τους επιβάτες εκδοχή του ανελκυστήρα θα προωθούσε την επιθυμητή βελτίωση της προσβασιμότητας της Άνω Πόλης. Αυτό το έργο θα πρέπει να συνδυαστεί με μελέτες και συνεννόηση με τον τοπικό πληθυσμό, με στήριξη από το Σχέδιο Διαχείρισης του Κάστρου της Μονεμβασιάς, με καταγραφή των προτεραιοτήτων αλλά και των αντιπαραθέσεων, με συγκρότηση εκ των προτέρων λεπτομερών μελετών για τις περιβαλλοντικές και πολιτιστικές επιπτώσεις, και με προώθηση ενός ευρύτερου διαλόγου για την προσβασιμότητα των χώρων πολιτιστικής και περιβαλλοντικής σημασίας με τους φορείς χάραξης πολιτικής στην Ελλάδα.
Η Συμβουλευτική Επιτροπή του Προγράμματος 7 Most Endangered αποφάσισε να συμπεριλάβει το Κάστρο της Μονεμβασιάς στο Πρόγραμμα 7 Most Endangered 2025 «όχι μόνο επειδή αναγνωρίζει το σαφές πρόβλημα και τον επείγοντα χαρακτήρα των άμεσων δράσεων που πρέπει να αναληφθούν, αλλά και επειδή αξιοποιεί αυτή την ευκαιρία προκειμένου να διερευνήσει και να αναδείξει νέες, πιο κατάλληλες και βιώσιμες προτάσεις με ευρύτερη απήχηση διεθνώς».
Ο κατάλογος με τα 7 πιο απειλούμενα μνημεία και τοποθεσίες πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2025
Ο κατάλογος με τα 7 πιο απειλούμενα μνημεία και τοποθεσίες πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2025 δόθηκε στη δημοσιότητα από την Europa Nostra, το κορυφαίο δίκτυο της κοινωνίας των πολιτών για την ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά, και το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ)
Από την έναρξή του το 2013, το Πρόγραμμα 7 Υπό Απειλή έχει εξελιχθεί σε μια βασική πρωτοβουλία της κοινωνίας των πολιτών αφιερωμένη στη διάσωση της ευρωπαϊκής κληρονομιάς που βρίσκεται σε κίνδυνο, ενεργώντας ως καταλύτης για την κινητοποίηση τεχνογνωσίας, την ανάσχεση της ακατάλληλης ανάπτυξης ή/και την εξασφάλιση της απαραίτητης δημόσιας και ιδιωτικής υποστήριξης, συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης.
Κάθε καταγεγραμμένος χώρος είναι επιλέξιμος για χρηματικό έπαθλο από το ταμείο της ΕΤΕπ για την πολιτιστική κληρονομιά ύψους €10.000 για να βοηθήσει στην υλοποίηση μιας εγκεκριμένης δραστηριότητας που θα συμβάλει στην προστασία του χώρου.
Οι 7 πιο απειλούμενες τοποθεσίες και μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2025 είναι οι εξής:
Κάστρο της Μονεμβασιάς, ΕΛΛΑΔΑ
Μονή και Οικισμός Arakelots, ΑΡΜΕΝΙΑ
Κάστρο Nyborg, ΔΑΝΙΑ
Μεγάλη Συναγωγή στην Orla, ΠΟΛΩΝΙΑ
Μοντερνιστικό συγκρότημα Generalštab στο Βελιγράδι, ΣΕΡΒΙΑ
Κολυμβητήριο Valhalla, Γκέτεμποργκ, ΣΟΥΗΔΙΑ
Κήποι του Πύργου της Βασίλισσας Βικτωρίας, Λονδίνο, ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ