Ψυχολογία και οθόνη: ΚΟΣΜΟΣ Πως μπορούμε να μειώσουμε τις επιπτώσεις;

ΚΟΣΜΟΣ Πως μπορούμε να μειώσουμε τις επιπτώσεις της έκθεσης στην οθόνη; Είναι γνωστό ΄ότι η υπερέκθεση σε οθόνες είναι ένα από τα νέα προβλήματα μικρών και μεγάλων στον 21ο αιώνα. Οι οθόνες είναι παντού γύρω μας. Τηλεοράσεις, κινητά, τάμπλετ και υπολογιστές είναι στην καθημερινότητα των παιδιών από τη στιγμή΄ της γέννησής τους. Αυτό είναι έως ένα βαθμό αναπόφευκτο, καθώς ο σύγχρονος τρόπος ζωής συνοδεύεται από τη χρήση αυτών των τεχνολογικών μέσων. Επομένως, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να προστατεύσουμε τα παιδιά μας από την έκθεσή τους στις οθόνες. Μπορούμε να κάνουμε κάτι για να αντισταθμίσουμε αυτές τις αρνητικές επιπτώσεις; Η απάντηση είναι πως μάλλον ναι!

Οι επιπτώσεις της υπερέκθεσης σε οθόνες. Από μελέτες που έχουν γίνει παγκοσμίως τις τελευταίες δεκαετίες ξέρουμε ότι ΄όσο μεγαλύτερη είναι η έκθεση των παιδιών στις οθόνες τόσο περισσότερες είναι οι αρνητικές επιπτώσεις στη γνωστική και συναισθηματική τους ανάπτυξη. Για παράδειγμα, ξέρουμε ότι όσο περισσότερη τηλεόραση βλέπουν τα παιδιά, τόσο μεγαλύτερος ο αντίκτυπος στην ανάπτυξη φυσικών και γνωστικών ικανοτήτων, αλλά και πιο αυξημένη η πιθανότητα να αναπτύξουν προβλήματα υγείας όπως η παχυσαρκία, προβλήματα ύπνου αλλά και συναισθηματικές δυσκολίες ^[1].

Το οικογενειακό περιβάλλον και ο τρόπος ζωής των μελών φυσικά επηρεάζει και το χρόνο που περνάνε τα παιδιά στις οθόνες. Όταν η συστηματική και μακροχρόνια παρακολούθηση τηλεόρασης σε καθημερινή βάση είναι η ρουτίνα της οικογένειας, τότε αυτό αναμένεται να υιοθετηθεί ως συμπεριφορά και από τα παιδιά. Αντίστοιχα, όσο λιγότερο εμπλέκεται η οικογένεια σε άλλες δραστηριότητες και συγκεκριμένα σε δραστηριότητες που απαιτούν από τα παιδιά να χρησιμοποιήσουν τις γνωστικές τους ικανότητες (μνήμη, προσοχή, λογική σκέψη κτλ), τόσο τείνει να αυξάνεται η παρακολούθηση τηλεόρασης και άλλων “οθονών” ^[2].

Το ίδιο συμβαίνει και όταν οι γονείς έχουν δυσκολίες ψυχοσυναισθηματικής φύσεως και οι ίδιοι, κάτι που πολλές φορές σημαίνει ότι δεν μπορούν να εμπλακούν σε πολλές ουσιαστικές δραστηριότητες, με αποτέλεσμα στις περιπτώσεις αυτές τα παιδιά να βρίσκουν διέξοδο στην εύκολα διαθέσιμη λύση των ηλεκτρονικών συσκευών. Στο σημείο αυτό βέβαια δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η ανθρωπότητα πέρασε 1-2 δύσκολα χρόνια λόγω του COVID19 και των μέτρων προφύλαξης που αύξησαν τις αποστάσεις μεταξύ μας, μειώνοντας και τις διαθέσιμες φυσικές και κοινωνικές δραστηριότητες στις οποίες μπορούσαν να εμπλακούν τα παιδιά. Και πράγματι, φαίνεται ο χρόνος έκθεσης σε οθόνες φυσικά αυξήθηκε την περίοδο της πανδημίας ^[3].

Εάν δούμε τα διαθέσιμα δεδομένα από μελέτες που συγκρίνουν τον αντίκτυπο που έχει στη ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών η έκθεσή τους σε οθόνες, συγκρίνοντάς τον με τον αντίκτυπο της έκθεσης σε δραστηριότητες στη φύση, μάλλον δεν θα εκπλαγούμε. Και αυτό γιατί όσα παιδιά περνάνε χρόνο μπροστά σε οθόνες τείνουν πιο συχνά να αναπτύσσουν προβλήματα ψυχοσυναισθηματικής φύσης, ενώ όσα παιδιά περνάνε χρόνο σε φυσικές δραστηριότητες, τείνουν να έχουν λιγότερες ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες ^[4].

Τώρα βέβαια δημιουργείται το εξής ερώτημα: μήπως δεν ευθύνονται οι οθόνες και η φύση αντίστοιχα για τις διαφορές αυτές στη ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη και αυτό που παρατηρούμε είναι απλά ότι όσα παιδιά έχουν ψυχοσυναισθηματικά προβλήματα, απλά επιλέγουν πιο συχνά τις οθόνες από τις φυσικές δραστηριότητες (και το αντίθετο); Εύλογο ερώτημα. Και η απάντηση είναι ότι, όπως είπαμε, μάλλον γενικά το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί θα επηρεάσει τις επιλογές του όσον αφορά τη χρήση οθονών, οπότε όντως τα παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες εντός του σπιτιού ή που δεν πηγαίνουν σε φυσικές δραστηριότητες λόγω αδυναμίας των γονέων, θα χρησιμοποιούν πιο συχνά ηλεκτρονικές συσκευές για να χαλαρώσουν και όχι τη συμμετοχή τους σε εξωτερικές δραστηριότητες.

Μπορούμε μήπως να αντιστρέψουμε τον αντίκτυπο των οθονών, αντικαθιστώντας τις οθόνες με φυσικές δραστηριότητες ή είναι μάταιο όλο αυτό καθώς οι οθόνες είναι πάντα μια απόδειξη ότι υπάρχει και μια άλλη ψυχοσυναισθηματική δυσκολία που απλά βρίσκει διέξοδο στις οθόνες; Ευτυχώς, τα νέα από το μέτωπο είναι καλά…

Ακόμη και εάν τα παιδιά έχουν εκτεθεί αναπόφευκτα σε οθόνες, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να μετριάσουμε τις δυσκολίες που μπορεί να έχει φέρει η ενασχόληση με αυτές. Φαίνεται πως όταν δίνεται η δυνατότητα στα παιδιά να παίξουν έξω στο φυσικό κόσμο, μειώνονται σε κάποιο βαθμό οι αρνητικές επιπτώσεις των οθονών. Σε μία πρόσφατη έρευνα βρέθηκε πως τα παιδιά που είχαν εκτεθεί αρκετά σε οθόνες ήδη στην ηλικία των δύο ετών και τα οποία δεν εμπλεκόντουσαν αργότερα σε κάποια άλλη εξωτερική σωματική δραστηριότητα είχαν έκπτωση στην καθημερινή λειτουργικότητά τους και στα πράγματα που μπορούσαν να κάνουν αυτόνομα. Όταν όμως τα παιδιά που είχαν εκτεθεί σε οθόνες αργότερα συμμετείχαν σε εξωτερικές δραστηριότητες και παιχνίδια, τότε μέχρι την ηλικία των 4 ετών μειωνόταν αυτή η έκπτωση στη λειτουργικότητα περίπου κατά 20% ^[5].

Τα ευρήματα αυτά είναι ενθαρρυντικά, καθώς μας λένε ότι ή πάλη με τις οθόνες δεν είναι μια χαμένη υπόθεση από τη στιγμή που τα παιδιά θα εμπλακούν αναπόφευκτα με αυτές. Με τη συμμετοχή των παιδιών σε φυσικές δραστηριότητες της αρεσκείας τους (παιχνίδια, οργανωμένα αθλήματα, αλληλεπίδραση γενικότερα με συνομήλικους) μπορούμε να μετριάσουμε σημαντικά τον αρνητικό αντίκτυπο της υπερέκθεσης στις οθόνες.

Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι καλή ιδέα να επιτρέψουμε μια αλόγιστη χρήση των νέων τεχνολογιών, ειδικά σε μικρά παιδιά, με το σκεπτικό ότι αργότερα με τη συμμετοχή τους σε εξωτερικές δραστηριότητες θα μπορέσουμε να αποτρέψουμε τα όσα αρνητικά έχουν έρθει μαζί με τη χρήση των οθονών. Ακόμη και τα ενθαρρυντικά ευρήματα που περιγράψαμε πιο πάνω δεν υποδεικνύουν μια πλήρη αντιστροφή των αρνητικών συνεπειών, αλλά μάλλον μερική. Άρα η καλύτερη συμβουλή παραμένει η αποφυγή χρήσης οθονών στις μικρές ηλικίες εάν υπάρχει η εναλλακτική της εμπλοκής των παιδιών σε φυσικές δραστηριότητες.

Στο κάτω-κάτω ο εγκέφαλός μας είναι κατασκευασμένος να λειτουργεί και να αναπτύσσεται σε περιβάλλοντα δίχως οθόνη και τον τύπο των ερεθισμάτων και των ευκολιών που μας προσφέρουν αυτές. Συνεχίζει να έχει ανάγκη τη φυσική επαφή με το περιβάλλον και τους άλλους, ώστε να μπορέσουμε να αναπτυχθούμε ομαλά σε σωματικό, ψυχολογικό, συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο.

¹ Domingues‐Montanari, S. (2017). Clinical and psychological effects of excessive screen time on children. Journal of paediatrics and child health, 53(4), 333-338
² Duch, H., Fisher, E. M., Ensari, I., & Harrington, A. (2013). Screen time use in children under 3 years old: a systematic review of correlates. International journal of behavioral nutrition and physical activity, 10, 1-10
³ Nagata, J. M., Magid, H. S. A., & Gabriel, K. P. (2020). Screen time for children and adolescents during the coronavirus disease 2019 pandemic. Obesity (Silver Spring, Md.), 28(9), 1582.
⁴ Oswald, T. K., Rumbold, A. R., Kedzior, S. G., & Moore, V. M. (2020). Psychological impacts of “screen time” and “green time” for children and adolescents: A systematic scoping review. PloS one, 15(9), e0237725.
⁵ Osaka University. (2023, January 23). Getting kids outdoors can reduce the negative effects of screen time: Researchers find that reducing the negative effects of screen time on little minds might be as simple as encouraging kids to play outside. ScienceDaily. Retrieved January 30, 2023 from www.sciencedaily.com/releases/2023/01/230123123247.htm


Από τον Δημήτρη Αγοραστό, Ψυχολόγο 

 
Διαβάστε επίσης:
ΕΡΕΥΝΑ: Περισσότερο νερό, μεγαλύτερη ευζωία
Σούπα αντί για σαμπάνια
Κάνει κακό η πορνογραφία στην ψυχή;

εμφάνιση σχολίων