Η Ευρώπη αποτελείται από καφενεία, από cafés. Αυτά εκτείνονται από το αγαπημένο καφενείο του Πεσσόα στη Λισσαβόνα μέχρι τα cafés της Οδησσού, που τα στοιχειώνουν οι κακοποιοί του Ισαάκ Μπάμπελ. Απλώνονται απ’ τα cafés της Κοπεγχάγης, που προσπερνούσε ο Κίρκεγκωρ στους μοναχικούς του περιπάτους, μέχρι τους πάγκους των καφενείων του Παλέρμο.
Δεν βρίσκει κανείς παλιά ή καθοριστικής σημασίας καφενεία στη Μόσχα, η οποία ήδη είναι προάστιο της Ασίας. Ελάχιστα βρίσκει στην Αγγλία, μετά από μια βραχύβια μόδα τον 18ο αιώνα. Κανένα στη βόρεια Αμερική, μ’ εξαίρεση το προκεχωρημένο γαλατικό φυλάκιο της Νέας Ορλεάνης. Χαράξτε το χάρτη των καφενειών και θα έχετε μια απ’ τις πιο ουσιαστικές οριοθετήσεις της «ιδέας της Ευρώπης».
Ένα φλιτζάνι καφέ, ένα ποτήρι κρασί, ένα τσάι με ρούμι σού εξασφαλίζουν έναν χώρο για να δουλέψεις, να ονειρευτείς, να παίξεις
Το καφενείο είναι τόπος για κρυφές συναντήσεις και για συνωμοσίες, για διανοητικές συζητήσεις και για κουτσομπολιό, για τον flâneur και για τον ποιητή ή τον μεταφυσικό με το σημειωματάρι του. Είναι ανοιχτό σε όλους, αλλά την ίδια στιγμή είναι μια λέσχη, μια μασονία, που προσφέρει πολιτική ή φιλολογική-λογοτεχνική αναγνώριση και προγραμματική παρουσία.
Ένα φλιτζάνι καφέ, ένα ποτήρι κρασί, ένα τσάι με ρούμι σού εξασφαλίζουν έναν χώρο για να δουλέψεις, να ονειρευτείς, να παίξεις σκάκι ή απλά να περάσεις τη μέρα σου καθισμένος κάπου ζεστά. Είναι λέσχη του πνεύματος και ταχυδρομείο του άστεγου.
Στο Μιλάνο του Σταντάλ, στη Βενετία του Καζανόβα, στο Παρίσι του Μπωντλαίρ, τα καφενεία φιλοξενούσαν την πολιτική αντιπολίτευση, τον παράνομο φιλελευθερισμό.
Τρία βασικά cafés στην αυτοκρατορική και μεσοπολεμική Βιέννη συγκροτούσαν την ἀγοράν, τον τόπο όπου εκφράζονταν και συγκρούονταν οι αντιμαχόμενες σχολές αισθητικής και πολιτικής οικονομίας, ψυχανάλυσης και φιλοσοφίας. Όποιος ήθελε να συναντήσει τον Φρόυντ ή τον Καρλ Κράους, τον Μούζιλ ή τον Κάρναπ, ήξερε ακριβώς σε ποιο καφενείο να κοιτάξει, σε ποιο Stammtisch* θα μαζεύονταν. Ο Δαντόν και ο Ροβεσπιέρρος συναντήθηκαν μια τελευταία φορά στο Procope.
Όταν τα φώτα σβήνουν στην Ευρώπη, τον Αύγουστο του 1914, ο Ζωρές δολοφονείται μέσα σ’ ένα καφενείο. Σ’ ένα café της Γενεύης ο Λένιν γράφει την πραγματεία του για τον εμπειριοκριτικισμό και παίζει σκάκι με τον Τρότσκυ. Παρατηρήστε τις οντολογικές διαφορές. Μια αγγλική παμπ, ένα ιρλανδικό μπαρ έχουν κι αυτά τη δική τους αύρα και μυθολογία. Τι θα ήταν η ιρλανδική λογοτεχνία δίχως τα μπαρ του Δουβλίνου; Πού θα πρωτοσυναντούσε ο Δρ. Ουάτσον τον Σέρλοκ Χολμς, αν όχι στο Museum Tavern; Όμως δεν πρόκειται για καφενεία. Δεν έχουν σκακιέρες, δεν προσφέρουν δωρεάν εφημερίδες στους πελάτες. Ο ίδιος ο καφές δεν έγινε δημόσια συνήθεια στη Βρετανία παρά πολύ πρόσφατα, και διατηρεί ακόμα την ιταλική του αύρα.
Το αμερικάνικο μπαρ παίζει ζωτικό ρόλο στην αμερικάνικη λογοτεχνία και στον αμερικάνικο ερωτισμό, στον μυθικό ψυχισμό του Σκοτ Φιτζέραλντ και του Χάμφρεϋ Μπόγκαρτ. Η ιστορία της τζαζ είναι αξεχώριστη απ’ αυτό. Αλλά το αμερικάνικο μπαρ είναι ένας ναός με χαμηλό φωτισμό, όπου συνήθως επικρατεί το σκοτάδι. Πάλλεται από τη μουσική, η οποία συχνά είναι εκκωφαντική. Η κοινωνιολογία του, η ψυχολογική του στόφα είναι διαποτισμένες από τη σεξουαλικότητα, από την παρουσία ―ελπιζόμενη, φαντασιακή ή πραγματική― των γυναικών. Κανείς δεν γράφει τόμους φαινομενολογικής ανάλυσης σ’ ένα αμερικάνικο μπαρ (πρβλ. όμως τον Σαρτρ).
Τζωρτζ Στάινερ, Η ιδέα της Ευρώπης, Μετάφραση: Θάνος Σαμαρτζής, εκδ. ΔΩΜΑ. Ο Τζωρτζ Στάινερ ((23 Απριλίου 1929 – 3 Φεβρουαρίου 2020) γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Παρίσι από Αυστροεβραίους γονείς. Το 1940 η οικογένειά του μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ο Steiner σπούδασε στα πανεπιστήμια του Σικάγο και του Χάρβαρντ. Πήρε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Δίδαξε συγκριτική λογοτεχνία και φιλοσοφία του πολιτισμού, μεταξύ άλλων, στα πανεπιστήμια του Πρίνστον, της Γενεύης, της Οξφόρδης και του Καίμπριτζ. Πέρα από τη λαμπρή ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία, ο Steiner υπήρξε και σθεναρός δημόσιος διανοούμενος, γράφοντας στον Economist, και διατηρώντας τη στήλη βιβλίου του New Yorker για πάνω από 30 χρόνια. Αναγνωρίζεται ως ένας απ’ τους σημαντικότερους οικουμενικούς στοχαστές των καιρών μας. Πολλά έργα του έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, μεταξύ άλλων: Ο θάνατος της τραγωδίας (Δωδώνη, 1988)· Αξόδευτα πάθη (Νεφέλη, 2001)· Οι Αντιγόνες (Καλέντης, 2001)· Στον πύργο του Κυανοπώγωνα (Scripta, 2002)· Μετά τη Βαβέλ (Scripta, 2004)· Νοσταλγία του απόλυτου (Άγρα, 2007)· Τολστόι ή Ντοστογιέφσκι (Αντίποδες, 2015)· Η ιδέα της Ευρώπης (ΔΩΜΑ, 2021).