Το ονειρώδες μέλλον Α' ΠΡΟΣΩΠΟ του κυρίου Σιμόπουλου

Μεγάλωσα πιστεύοντας πως οι προγονοί μας είναι τα αστέρια. Αυτός είναι ένας μόνο λόγος που μου αρέσει να συναναστρέφομαι αστροφυσικούς και άλλο τόσο τον αστροφυσικό που κρύβεται πίσω από τον γιγαντιαίο θόλο του ελληνικού πλανητάριου. Από την εποχή των πρώτων επανδρωμένων αποστολών στη Σελήνη (τότε έστελνε ρεπορτάζ από τη Nasa) έως σήμερα, ο κύριος Σιμόπουλος επιμένει ότι «οι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν, όπως και οι ηγέτες». Εδώ και σαράντα χρόνια χρησιμοποιώντας το πηγαίο του ταλέντο στην αφήγηση μας εξηγεί την επιστήμη τόσο με τα ντοκιμαντέρ του στο Πλανητάριο όσο και με τα βιβλία του. Ώστε να πετύχει το καθαρά πολιτικό του όνειρο: να μας παρέχει γνώση προκειμένου να κατανοήσουμε τον κόσμο που έρχεται. Έναν κόσμο που θα λάμπει σαν αστέρι και μια φύση που θα ανταλλάσει αναπνοές με την ενθρωπότητα.

Η αστρονομία δεν ήταν ένα όνειρό σας; Τι σας έφερε ως εδώ; «Η ανάγκη για να επιβιώσω. Οι γονείς μου δεν είχαν χρήματα για να με στείλουν για σπουδές στην Αμερική. Έτσι από την πρώτη στιγμή άρχισα να δουλεύω. Μία από τις δουλειές που έκανα ήταν σ’ ένα μικρό διδακτικό πλανητάριο. Εκείνη την περίοδο άνοιξε ένα απο τα δέκα μεγαλύτερα πλανητάρια των ΗΠΑ στην πόλη που βρισκόμουν. Λόγω της εμπειρίας μου κι ενός πολύ καλού καθηγητή -που με κατεύθηνε προς την εκλαΐκευση  της επιστήμης και τον οποίον «έχω κορνίζα» που λένε- έπιασα δουλειά εκεί. Εκεί έγινα διευθυντής σε ηλικία 26 χρονών. Μετά η ιδιοκτήτρια του Ευγενίδειου μου έκανε την πρόταση και δεν μπορούσα να πω όχι».

Τι όνειρα κάνετε για το μέλλον σήμερα στα 66 σας χρόνια; «Το νέο πλανητάριο άρχισε να δημιουργείται όταν ήμουν 61 ετών, δεν μπορείς να πεις ότι σταματάς τα σχέδια. Να ξέρεις ότι ανάμεσα στα 40 με 50 χρόνια είναι η καλύτερη εποχή: έχεις τα μπαγκάζια σου στην πλάτη, έχεις φτιαχτεί, έχεις αρκετά χρόνια μπροστά σου για να κάνεις όνειρα. Εγώ τώρα ονειρεύομαι να αφήσω πίσω μου ομάδες που να συνεχίσουν και να βελτιώσουν όσα αρχίσαμε. Οι ελπίδες μου δεν είναι προσωπικές αλλά ομαδικές».

Πρόκειται για υστεροφημία; «Οχι. Θυμάμαι πάντοτε ένα ποιήμα που είχα δει ως πρωτοετής στην Aμερική, όταν έμενα στην εστία. Υπήρχε ένα έμμετρο ποιήμα στο διάδρομο σχετικά με τη μάθηση, Μέσα σε άλλα έλεγε: «Έπειτα από τα τέσσερα χρόνια σας εδώ, για να καταλάβετε πόσο θα λείψετε σε αυτό το πανεπιστήμιο, κάντε ένα πείραμα. Πάρτε ένα κουβά νερό γεμάτο έως επάνω, βάλτε το χέρι σας μέσα μέχρι τον αγκώνα, τραβήξτε το και η τρύπα που θα μείνει θα σας δείξει το πόσο». Αυτό ήταν το καλύτερο μάθημα. Γιατί κακά τα ψέματα, στη ζωή αυτή το μόνο που αξίζει, είναι το προσωπικό ταξίδι αυτής της διαδρομής. Ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Ναπολέων, οι φημισμένοι άνδρες της ιστορίας, δύο μέτρα τεραγωνικά πήραν κι αυτοί κάτω από το έδαφος. Εκείνο που μένει είναι η θύμιση της παρουσίας σου σε αυτούς τους δέκα ανθρώπους που ήταν δικοί σου. ‘Ολοι οι άλλοι θα σε ξεχάσουν».

Πιστεύετε στο Θεό; Όταν με ρωτάνε αν πιστεύω στο Θεό, έχω μια άλλη ερώτηση «όταν λέμε θεό τι εννοοούμε;». Δηλαδή ζητάω τον ορισμό της λέξης. Είμαστε 65 δις άνθρωποι στον πλανήτη και ο καθένας έχει την έννοια του Θεού στο μυαλό του διαφορετική. Οποιαδήποτε απάντηση κι αν δώσει κανείς θα είναι απαράδεκτη. Ο Άγιος Διονύσιος ο Αεροπαγίτης  έγραψε ένα βιβλίο με επίθετα για το Θεό όπως τον εννοούσε εκείνος: Πανάχραντος, πανταχού παρών κ.λπ. Ολόκληρο βιβλίο με επίθετα, τίποτ’ άλλο. Παρ’ όλα αυτά δεν κατάφερε να δώσει έναν ορισμό. Για να μην παρεξηγηθώ αποφεύγω να απαντάω…».

Η λατρεία προς την επιστήμη επισκίασε την πίστη στη θρησκεία, στη Δύση του 20^ου αιώνα; Οι φυσικοί ασχολούμαστε με πράγματα που μπορούμε να αποδείξουμε. Θα ήταν αλλαζωνικό να μπορούμε να πούμε πως ορίζεται το Θείο. Εμείς μπορούμε να πούμε χρονικά τι συνέβει το πρώτο δισεκαμμυριοστό του πρώτου δισεκατομμυριοστού, του δισεκατομμυριοστού του τρισεκατομμυριοστού του πρώτου δευτερολέπτου και μετά, τι συνέβη στο σύμπαν. Αλλά τι συνέβη πριν από αυτό δεν μπορούμε να το πούμε…

Πάντως η επιστήμη μας υποσχέθηκε πολλά, μας υποσχέθηκε ότι θα ζήσουμε για πάντα που λέει ο λόγος… Ποιός το υποσχέθηκε αυτό; Πάντως όχι η επιστήμη! Στις δυτικές χώρες, από τον αγρότη ως τον πυρηνικό φυσικό, κάθε άνθρωπος χρησιμοποιεί καθημερινά 50–60 αντικείμενα που προέρχονται από τις διαστημικές έρευνες. Και η ζωή μας θα αυξηθεί. Ξέρω ότι τα εγγόνια μου θα ζήσουν μέχρι τα 120 χρόνια, αλλά ότι επίσης θα δούλευουν μέχρι τα 80 τους. Αυτό ναι, θα είναι ένα κατόρθωμα που θα οφείλεται στην επιστήμη.

Εσείς σε τι κοινωνία ελπίζετε; Μια κοινωνία η οποία δεν θα είναι ισοπεδωτική. Μια κοινωνία η οποία δεν θα έχει εμπόδια στα όνειρα του καθενός απο εμάς, που θα απαιτεί εργασία αλλά και συνεργασία, που δεν θα είναι ούτε πλούσια ούτε φτωχή, που θα προσφέρει στους πολίτες την ευκαιρία να αναπτύξουν τις δυνατότητες που έχουν. Και ελπίζω επίσης ότι θα προστατεύει το περιβάλλον. Αν φερθούμε λογικά τα εγγόνια μας θα έχουν ένα πολιτισμικό και τεχνολογικό περιβάλλον που θα είναι ονειρώδες.

Τα τουριστικά ταξίδια στο διάστημα για τα οποία έγινε τόσος λόγος την προηγούμενη δεκαετία πότε θα γίνουν πραγματικότητα; Πριν το τέλος του αιώνα θα έχουμε εγκαταστάσεις στον Άρη. Και ξέρεις, δεν είναι εύκολο αυτό το πήδημα από τη Σελήνη στον Άρη. Στη Σελήνη μπορούμε να πάμε μέσα σε 3 ημέρες, άρα το ταξίδι θα διαρκεί δέκα ημέρες. Για να πάμε στον Άρη θα χρειαζόμαστε 8 μήνες ταξιδιού για να πάμε και άλλο τόσο για να γυρίσουμε, συνολικά το ταξίδι θα διαρκεί δύο χρόνια. Αλλά τα ταξίδια σε διαστημικούς σταθμούς, κρουαζιέρες ή στη Σελήνη θα πραγματοποιηθούν και με φθηνό αντίτιμο.

Είδα σήμερα ένα αφιέρωμα στο BBC με τίτλο «Ταξίδια στο χρόνο». Είναι σοβαρό να γράφονται τέτοια άρθρα; «Ούτε ο Αϊνστάιν  δεν κατόρθωσε να περιγράψει τι είναι χρόνος. Και σήμερα δεν το έχουμε κατανοήσει. Ακόμα και με την πιο μαγική τεχνολογία ταξίδι στο παρελθόν δεν είναι επιτρεπτό. Ο χρόνος είναι προς μια κατεύθυνση, Προς τα μπρος, όχι προς τα πίσω. Ταξίδια στο μέλλον ναι θα γίνονται, μπορούν να γίνουν. Εάν έχουμε την τεχνολογία για να τρέχουμε με ένα διαστημόπλοιο που τείνει να φτάσει την ταχύτητα του φωτός (μεγαλύτερες ταχύτητες που έχουμε κατορθώσει είναι περίπου 50,000 χλμ. την ώρα όταν η ταχύτητα του φωτός είναι 300.000 χλμ. το δευτερόλεπτο). Τότε ο μεταβολισμός μας μέσα στο διαστημόπλοιο θα αλλάζει και ενώ τα ρολόγια μας θα τρέχουν κανονικά, αυτό που θα συμβαίνει πίσω στη γη θα είναι τελείως διαφορετικό. Η μεγάλη ταχύτητα του διαστημοπλοίου κάνει τον χρόνο να ελλατώνεται, να συμπιέζεται, ενώ ο χρόνος που αφήσαμε πίσω στη γη συνεχίζει κανονικά τη ροή του. Έτσι με ένα τέτοιο όχημα που πάμε στο πλησιέστερο άστρο μετά τον ήλιο, το Άλφα του Κενταύρου θα χρειαστούμε 4 χρόνια και 4 μήνες και άλλο τόσο για να γυρίσουμε. Μέσα σε 9 χρόνια, με το ρολόι το δικό μας, θα μπορέσουμε να ολοκληρώσουμε ένα ταξίδι στο Άλφα του Κενταύρου. Στο μεταξύ όμως επειδή ο χρόνος πίσω στη γη θα συνεχίσει να τρέχει με το ρυθμό που τον αφήσαμε, θα έχουν περάσει εκατομμύρια χρόνια. Όταν γυρίσουμε πίσω τι θα βρούμε; Μπορείς να ταξιδέψεις στο μέλλον αλλά όχι να ξαναγυρίσεις πίσω από εκεί που άρχισες.

Οι χρηματοδοτήσεις που θρέφουν τα επιστημονικά όνειρα θα φρενάρουν κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης; Κοίτα για τι παράδοξα πράγματα μιλάμε και γιατί και οι ηγέτες και οι πολίτες πρέπει να είναι γνώστες. Το περίφημο «πείραμα του αιώνα» το Σερν, υπολογίζουν ότι θα κοστίσει 6,5 δις ευρώ, όσο το κόστος ενός αεροπλανοφόρου -και μιλάμε όλα, το κατασκεύασμα, η λειτουργία και οι χιλιάδες επιστήμονες για την υποστήριξη του προγράμματος. Δαπανούνται τρις σε όλη τη γη για εξοπλισμούς και αυτό το πείραμα που θα μας ανοίξει δρόμους από την ιατρική ως την καθημερινότητα μας πειράζει. Θεε και κύριε! Αν πάλι δίναμε τα χρήματα από την καθαρή έρευνα στα παιδιά της Αφρικής θα τους προσφέραμε ένα πλούσιο γεύμα, αλλά τίποτα παραπάνω. Η επιστήμη υπόσχεται να μάθει στον κόσμο πως θα ψαρέψει. Τι είναι καλύτερο λοιπόν να του δώσεις ένα ψάρι ή να τον μάθεις πως θα ψαρέψει;

Υπάρχει κάτι άλλο για το οποίο θέλετε να μιλήσετε οπωσδήποτε; Ναι. Θέλω να πω ότι εάν ο ήλιος ανήκε στη ΔΕΗ και μας χρέωνε με το φθηνότερο τιμολόγιο, η αξία της ενέργειας που εκπέμπει ο ήλιος θα ήταν ίση με τον προϋπολογισμό της Ελλάδας για τα επόμενα 10 χιλιάδες δις χρόνια. Αν συλλαμβάναμε ένα πολύ μικρό ποσοστό αυτής της ενέργειας από τον ήλιο θα είχαμε τεράστια απόθεματα. Και έχουμε την τεχνολογία να το κάνουμε. Ο επόμενος πόλεμος λένε οτι θα γίνει εξαιτίας της έλλειψης νερού. Τα 2/3 της επιφάνειας του πλανήτη είναι καλλυμμένα από νερό. Αν είχαμε όμως δωρεάν ενέργεια θα μπορούσαμε να αφαλατώσουμε τις θάλασσες και τους ωκεανούς και να κάνουμε ακόμα και την έρημο παράδεισο…

Ο Διονύσης Σιμόπουλος είναι διευθυντής του Ευγενίδειου Ιδρύματος.